Niejednokrotnie czytając informacje w prasie czy internecie natknąć się można na sformułowanie „klauzule abuzywne” („klauzule niedozowolone”).
Czym są zatem te klauzule abuzywne
O klauzulach abuzywnych mówią w pierwszym rzędzie przepisy Kodeksu cywilnego (art. 3851 i nast. K.c.). Przepis 3851 K.c. stanowi, że:
1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
2. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.
3. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.
4. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.
Jak wskazuje brzmienie przepisu chodzi tutaj o postanowienia zawarte w umowach z konsumentami, które muszą spełniać łącznie dwa warunki a mianowicie o takie, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy konsumenta. Dodatkowo jednak musi być to postanowienie umowy, które „nie zostało uzgodnione indywidualnie”, a zatem zostało narzucone przez kontrahenta konsumentowi we wzorcu umowy. Ocenie nie podlegają tylko jednoznacznie sformułowane postanowienia dotyczące głównych świadczeń stron, w tym określających cenę lub wynagrodzenie.
Celem kontroli zapisów klauzul zawartych w ww. umowach z konsumentami, jest przy tym ochrona słabszej strony umowy (konsumenta) przy zawieraniu umów z przedsiębiorcami.
Dla wyjaśnienia przepisy wskazują, że konsumentem zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego jest osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 221 K.c.). W tym ujęciu osoba fizyczna wpisana do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (a zatem przedsiębiorca) jest chroniona, jeśli zawiera np. umowę nabycia lodówki czy pralki na potrzeby osobiste.
Jaki jest skutek klauzul abuzywnych
Podstawowym skutkiem ustalenia, że mamy do czynienia z klauzulą abuzywną jest okoliczność, iż klauzula taka nie wiąże konsumenta. Nie musi się on zatem stosować do tego typu postanowień. Konsument jest natomiast związany pozostałymi postanowieniami zawartej umowy, które już takiego charakteru nie mają. Jak wskazuje przy tym doktryna prawa takie postanowienie umowy jest bezskuteczne ex lege, nie jest zatem potrzebne stwierdzenie tej bezskuteczności w orzeczeniu sądu (tak Łętowska, Ochrona 2001, s. 100; M. Jagielska, Niedozwolone klauzule; A. Kadzik, Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, R.Pr. 2003, Nr 4; K. Zagrobelny, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC 2014, s. 697; M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, 2013, s. 771i cyt. tam autorzy; por. jednak W. Baranowska-Zając, Glosa do wyr. ETS z 4.6.2009 r., C-243/08 Lex/el. 2010). Ewentualne orzeczenie sądu stwierdzające (orzeczenie deklaratywne) bezskuteczność postanowienia (przy czym sąd może stwierdzić bezskuteczność wzorca także z urzędu, niezależnie od tego, czy konsument sformułował takie żądanie) jest skuteczne tylko w stosunkach między stronami (por. wyr. SA w Poznaniu z 27.8.2008 r., I ACA 568/08 Legalis.
W kolejnym artykule wskażemy, jakie zapisy umowne są uznawane za abuzywne przez przepisy Kodeksu cywilnego i gdzie można poszukiwać innych klauzul uznanych za niedozwolone.
PW.
