W dniu 21 sierpnia 2019 r. weszła w życie znowelizowana ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (u.k.s.c.) [1]. Ustawodawca podwyższył w niej dotychczasowe opłaty w sprawach procesowych i nieprocesowych m.in. opłatę: od wniesienia pozwu w sprawach niemajątkowych i majątkowych, od zawezwania do próby ugodowej, od pozwu w sprawach gospodarczych oraz wprowadził nowe opłaty np. opłatę stałą od wniosku o doręczenie orzeczenia lub zarządzenia z uzasadnieniem.
Pisaliśmy o tym w artykule:
Podwyższenie opłat sądowych nie pozbawia nikogo prawa do sądu. Osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną mogą uzyskać zwolnienie z kosztów sądowych. Wyjątek stanowi zwolnienie z tychże kosztów z mocy ustawy (art. 96 ust. 1 u.k.s.c.).
Czy sąd z urzędu może zwolnić osobę fizyczną od ponoszenia kosztów sądowych?
W celu uzyskania zwolnienia z kosztów sądowych strona będąca osobą fizyczną składa stosowny wniosek przed wniesieniem powództwa albo razem z pozwem. Może go złożyć także ustnie do protokołu w czasie rozprawy. Sąd z urzędu nie zwolni jej z ponoszenia tychże kosztów, ponieważ nie ma na przepisu zezwalającego na powyższą czynność prawną.
Kiedy osoba fizyczna może być zwolniona z ponoszenia kosztów sądowych?
W przepisie art. 102 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, poszerzona została podstawa zwolnienia osoby fizycznej od kosztów sądowych. Zgodnie z dyspozycją zawartą w tym artykule zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek.
W projekcie ustawy nowelizującej rozszerzenie możliwości zwolnienia od kosztów sądowych Ministerstwo Sprawiedliwości uzasadniało tym, „że obecne wymagania do zwolnienia od kosztów sądowych są zbyt ostre: bada się tylko, czy w danej, istniejącej w określonym momencie sytuacji uiszczenie kosztu doprowadzi do uszczerbku utrzymania, nie bierze się natomiast pod uwagę dalszych konsekwencji tego wydatku dla materialnego bytu strony: że może zostać pozbawiona możliwości wywiązania się z kolejnych zobowiązań itd. Przy dzisiejszym poziomie zamożności polskiego społeczeństwa (…) spora część polskich gospodarstw domowych nie dysponuje zabezpieczeniem w postaci oszczędności” [2].
Co oznacza „uszczerbek utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny” ?
W u.k.s.c. ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „uszczerbek utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny”. Z pomocą przychodzi utrwalone orzecznictwo sądowe. W świetle uzasadnienia do postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 31 marca 2016 r. w sprawie o sygn. VI Gz 71/16 „Chodzi zatem o utrzymanie niezbędne, konieczne do życia, nie zaś o utrzymanie na poziomie „wyższym”. Wydatki, które mogą być traktowane z pierwszeństwem przed zobowiązaniami należnymi Skarbowi Państwa muszą dotyczyć niezbędnych potrzeb życiowych i to strona powinna wykazać, że jej wydatki do tej kategorii należą. Pozostałe wydatki, czy to z nadwyżki dochodów czy też z zaciągniętych kredytów i pożyczek, przeznaczane na polepszenie standardu życia, na tzw. cele konsumpcyjne czy zakup towarów luksusowych, nie mogą być traktowane preferencyjnie”.
Co obejmują koszty sądowe?
Koszty sądowe obejmują opłatę od wniesienia pozwu lub wniosku oraz wydatki. Zgodnie z dyspozycją zawartą w art. 5 u.k.s.c. wydatki obejmują m.in.
- koszty podróży strony zwolnionej od kosztów sądowych związane z nakazanym przez sąd jej osobistym stawiennictwem,
- zwrot kosztów podróży i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów świadków,
- wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych, tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie,
- koszty ogłoszeń,
- koszty wystawienia zaświadczenia przez lekarza sądowego.
Co powinien zawierać wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych?
Wniosek o zwolnienie z ponoszenia kosztów sądowych powinien zawierać:
- miejsce i datę jego sporządzenia,
- oznaczenie wnioskodawcy (imię, nazwisko, PESEL, adres),
- oznaczenie sądu (nazwa i adres sądu),
- akt sprawy, jeżeli jest już nadana ,
- tytuł wniosku,
- treść wniosku,
- uzasadnienie wniosku,
- podpis wnioskodawcy,
- załączniki.
W treści wniosku należy określić zakres zwolnienia tj. czy strona wnosi o zwolnienie jej z kosztów sądowych w całości czy w części. W uzasadnieniu wniosku wnioskodawca przedstawia swoją sytuację życiową i materialną (dochody i wydatki) oraz osób, które z nim wspólnie mieszkają. Okoliczności podane we wniosku należy udokumentować dołączając np. kopię PIT za ubiegły rok podatkowy, zaświadczenie o zatrudnieniu i zarobkach, decyzję organu rentowego w sprawie emerytury lub renty, kserokopie dokonywanych opłat za ostatnie 3 miesiące (czynsz, dostawa mediów), kserokopię umowy/umów kredytowej, informację o zajęciach komorniczych z wynagrodzenia za pracę, emerytury lub renty, zaświadczenie o zatrudnieniu i zarobkach, kserokopie dokonywanych opłat za ostatnie 3 miesiące (czynsz, dostawa mediów).
Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Formularz oświadczenia można otrzymać w biurze podawczym sądu albo pobrać bezpłatnie ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.
Kiedy strona zwolniona z kosztów sądowych zwraca koszty procesu?
Jeżeli strona zostanie zwolniona z ponoszenia kosztów sądowych, a przegra sprawę, wówczas musi zwrócić przeciwnikowi zasądzone koszty procesu (art. 108 u.k.s.c.). Tak będzie przykładowo, gdy sąd oddali wniesione powództwo jako bezzasadne.
Należy podkreślić, że na podstawie art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Zakwalifikowanie przypadku jako „szczególnie uzasadnionego” wymaga rozważenia przez sąd całokształtu okoliczności faktycznych danej sprawy. Sąd zobligowany jest wziąć pod uwagę nie tylko fakty związane z przebiegiem samego procesu, ale także czynniki o charakterze „zewnętrznym”, np. dotyczące sytuacji majątkowej i życiowej stron postępowania” – uznał Sąd Okręgowy w Częstochowie w uzasadnieniu Postanowienia z dnia 23 listopada 2017 r. w sprawie o sygn. akt VI Cz 1333/17
Podstawa prawna:
– art. 102 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. 2019.785)
Objaśnienie:
[1] u.k.s.c. – Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. 2019.785)
[2] Druk nr 3137 Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw – https://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/druk.xsp?nr=3137 (dostęp w dniu 5 września 2019 r.)
Stan prawny na dzień 5 września 2019 r.
Wanda Książek – współpracownik Portalu