Na podstawie obecnie obowiązujących przepisów prawa, tj. ustawy z dnia 12 listopada 1965 roku Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 1965 roku, Nr 46, poz. 290 ze zm.) w sprawach spadkowych właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci. Oznacza to, iż dziedziczenie po osobie zamieszkałej np. w Niemczech, ale posiadającej obywatelstwo polskie, podlega przepisom prawa polskiego. Jednakże, nieujednolicone przepis prawa niemieckiego, dopuszczającego np. umowę o dziedziczenie z przepisami prawa polskiego, w którym brak instytucji umowy o dziedziczenie – rodzą wiele problemów. Zatem, zróżnicowanie istniejących przepisów ma duże znaczenie dla kwestii transgranicznych spraw spadkowych w Unii Europejskiej. Dlatego też powstała konieczność przyjęcia aktu prawnego w sprawie prawa spadkowego, dotyczącego między innymi zagadnień kolizyjno-prawnych, jurysdykcyjnych, wzajemnego uznania i wykonywania orzeczeń w tej dziedzinie, a także europejskiego świadectwa spadkowego oraz mechanizmu pozwalającego na zdobycie precyzyjnej wiedzy o istnieniu testamentów pozostawionych przez obywateli Unii Europejskiej.
W związku z powyższym, Parlament Europejski i Rada opracował projekt rozporządzenia w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych i dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie utworzenia europejskiego certyfikatu spadkowego COM(2009)154 („Rozporządzenie”). Projekt przedmiotowego aktu prawnego przewiduje jurysdykcję państwa członkowskiego, na którego terytorium zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Zasada ta ma obowiązywać również, w przypadku kiedy miejsce zwykłego pobytu zmarłego w chwili śmierci nie będzie znajdowało się w państwie członkowskim, ale z powodu położenia przedmiotu majątkowego, sytuacja wykazuje ścisłe powiązanie z jednym z państw członkowskich. Wyjątkami od powyższej zasady będą sytuacje, w których zmarły dokonał wyboru prawa innego państwa członkowskiego, a sąd właściwy będzie miał dogodniejszą możliwość orzekania w sprawie dziedziczenia oraz wtedy, kiedy ścisły związek między statutem spadkowym, a statutem rzeczowym, wymagać będzie przyznania jurysdykcji sądom państwa członkowskiego położenia przedmiotu majątkowego.
Należy przy tym zaznaczyć, iż Rozporządzenie nie ma wpływu na kwestie podatkowe związane z dziedziczeniem na obszarze Unii Europejskiej. W konsekwencji, sprawy spadkowe nadal mogą powodować niespójność między krajowymi systemami podatkowymi, z których może wyniknąć np. podwójne opodatkowanie. Propozycję, jak rozwiązać powyższy problem, Komisja Wspólnot Europejskich zamierza przedstawić
w 2010 roku.
Ponadto, omawiany projekt nie reguluje kwestii dotyczącej sporządzania testamentu, który będzie skuteczny we wszystkich państwach członkowskich. Rozporządzenie ma natomiast, zapewnić uznawalność i swobodny przepływ dokumentów urzędowych, na mocy których stwierdzono nabycie spadku. Oznacza to, iż obywatel Polski podlega dotychczasowym przepisom, dotyczącym sporządzania i ważności testamentu. Przedmiotowy projekt będzie czuwał na tym, żeby dokumenty urzędowe miały taką samą moc dowodową co do treści i co do wskazanego stanu faktycznego, co krajowe dokumenty urzędowe. Nadto, celem Rozporządzenia jest, żeby dokumenty urzędowe podlegały domniemaniu autentyczności oraz posiadały moc wykonawczą taką samą we wszystkich państwach członkowskich.
Zaznaczyć również należy, iż w celu swobodnego przepływu tego rodzaju dokumentów na obszarze Unii Europejskiej, w ramach Rozporządzenia wprowadzono europejski certyfikat spadkowy. Certyfikat ma stanowić dowód posiadania statusu spadkobiercy, zapisobiercy oraz uprawnień wykonawców testamentu lub innych zarządców. Przedmiotowy dokument ma być wydawany na wniosek każdego, kto ma obowiązek wykazania się statusem spadkobiercy, zapisobiercy oraz uprawnieniami wykonawców testamentu lub innych zarządców. Natomiast, organem właściwym do wydania certyfikatu będzie sąd właściwy danego państwa członkowskiego. Certyfikat nie będzie zastępował certyfikatów już istniejących w państwach członkowskich, bowiem dowody statusu spadkobierców i uprawnienia zarządcy lub wykonawcy spadku będzie nadal ustalało się zgodnie z procedurą krajową.
Słuszne zatem wydaje się stanowisko, iż ujednolicenie powyższej wskazanych kwestii będzie gwarantowało pewność i przewidywalność szeroko pojętego dziedziczenia. Co za tym idzie – zostanie spełniony główny cel prawa spadkowego, którym jest określenie stałych zasad dziedziczenia oraz zasad dotyczących samego przeniesienia praw lub majątku w drodze spadku.
Autor: Agnieszka Adach, prawnik w Kancelarii STOPCZYK & MIKULSKI
