Squeeze out – przymusowy wykup akcji – w prawie polskim

Ustawa z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000.94.1037, z póź. zm.) wprowadziła do polskiego systemu prawa nową regulację, polegającą na „pozbyciu się” (sqeeze out) wspólników mniejszościowych w spółce akcyjnej. Squeeze out, uregulowany w art. 418 ksh, stanowi wyjątek od zasady swobody rozporządzania akcjami. Istota tego rozwiązania, wzorowanego na prawie holenderskim, belgijskim i francuskim wyraża się w stworzeniu „zamkniętej” spółki akcyjnej i ułatwienie przekształcenia spółki „otwartej” w spółkę „prywatną” lub rodzinną.

Jednym z głównych motywów wprowadzenia przymusowego wykupu akcji drobnych akcjonariuszy jest ochrona akcjonariuszy większościowych przed nadużywaniem praw mniejszości. W szczególności chodzi tutaj o bezpodstawne zaskarżanie przez akcjonariuszy mniejszościowych uchwał walnego zgromadzenia, jak również obawa przed wykorzystaniem przez akcjonariusza informacji o spółce na rzecz konkurencji. Squeeze out ma jednak także na celu ochronę interesów majątkowych drobnych akcjonariuszy, poprzez zagwarantowanie otrzymania wartości rynkowej swoich akcji oraz obowiązek niezwłocznego uiszczenia ceny wykupu.

Warunki podejmowania uchwały o przymusowym wykupie akcji zostały ustalone w kodeksie spółek handlowych bardzo surowo.

O wykupie akcji może zadecydować tylko walne zgromadzenie w uchwale, podjętej większością 95% głosów oddanych w głosowaniu jawnym i imiennym. Uchwała ta może dotyczyć tylko akcjonariuszy, którzy reprezentują mniej niż 5% kapitału zakładowego. Akcje tych akcjonariuszy może przejąć nie więcej niż pięciu akcjonariuszy, którzy posiadają nie mniej niż 95% kapitału zakładowego, a każdy z nich ma akcje, które stanowią co najmniej 5% kapitału zakładowego.
Uchwała powinna określać akcje podlegające wykupowi, akcjonariuszy zobowiązanych do wykupu oraz stosunek, w jakim każdy z akcjonariuszy większościowych nabywa akcje akcjonariuszy mniejszościowych. Istotnym jest, iż mimo wskazania w uchwale, w jakiej części wykupywane akcję będą przypadały akcjonariuszom większościowym, każdy z akcjonariuszy większościowych i tak odpowiada solidarnie wobec spółki za spłacenie całej ceny wykupu.
Uchwała podlega ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym

Warunkiem skuteczności uchwały o przymusowym wykupie akcji jest ich faktyczny wykup przez akcjonariuszy, którzy głosowali za uchwałą. Uchwała taka powinna określać plan podziału akcji pomiędzy akcjonariuszy, którzy mają je nabyć.
Zarząd może wydać przymusowo wykupione akcje dopiero po uiszczeniu, przez uprawnionych do ich nabycia akcjonariuszy, całej sumy wykupu. Wykup powinien nastąpić w ciągu dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia uchwały. Jest to termin zawity.

Statut spółki akcyjnej może podwyższyć progi podjęcia uchwały, np. zwiększając większość wymaganą do podjęcia uchwały.

Mniejszościowi akcjonariusze, których akcje podlegają przymusowemu wykupowi, powinni w ciągu miesiąca od dnia ogłoszenia uchwały, złożyć w spółce dokumenty akcji lub dowody ich złożenia do rozporządzenia spółki. Jeżeli akcjonariusz nie dochowa powyższego terminu, zarząd unieważnia w/w akcje a nabywcy wydaje nowy dokument akcji pod tym samym numerem emisyjnym.

Stosowanie instytucji przymusowego wykupu akcji doznaje kilku włączeń.
Sqeeze out nie znajduje zastosowania do:
1) spółek publicznych (art. 418 § 4),
2) akcjonariuszy mających tzw. przywileje osobiste, gdyż przymusowy wykup ich akcji spowodowałby wygaśnięcie tych przywilejów (art. 354 § 4), a na zniesienie tych przywilejów wymagana jest zgoda osoby, której przywileje osobiste przysługują (art. 415 § 3).
3) należących do Skarbu Państwa akcji w spółce powstałej w wyniku komercjalizacji (art. 5 ust. 2 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji; tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397).
4) akcji pracowniczych w okresie, w którym z mocy ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji nie podlegają one obrotowi (możliwości zbycia) – art. 38 ust. 3a tej ustawy.

Przymusowy wykup akcji był przedmiotem uwagi Trybunału Konstytucyjnego, który uznał jego zgodność z Konstytucją., z zastrzeżeniem jednak, iż każdemu z akcjonariuszy pokrzywdzonych wykupem przysługuje prawo zaskarżenia do sądu uchwały walnego zgromadzenia o przeprowadzeniu squeeze out (wyrok TK z dnia 21.06.2005 r., sygn. akt P 25/02).

Autor: Justyna Gogacz, Kancelaria Prawna –Inkaso WEC S.A.