Skarga pauliańska – jak liczyć terminy na wniesienie pozwu przy dalszych rozporządzeniach majątkiem dłużnika

Skarga pauliańska – co to takiego

Skarga pauliańska to w dużym uproszczeniu instrument prawny, jakim posłużyć się może wierzyciel, jeśli dłużnik zamiast zapłacić swoje zobowiązanie, dokonał zbycia, w tym najczęściej w drodze darowizny na rzecz najbliższych członków rodziny składników swojego majątku. Skoro brak jest majątku to tym samym egzekucja z majątku dłużnika okazać się może bezskuteczna. Aby umożliwić uzyskanie płatności ustawodawca przewidział możliwość wystąpienia przez wierzyciela na drogę postępowania cywilnego o uznanie takiej czynności – dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela za bezskuteczną w stosunku do niego.

Czasami taki majątek dłużnika może stanowić przedmiot dalszego obrotu tj. obok umowy pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią, może dojść później do zawarcia umów kolejnych prowadzących do zmiany właściciela majątku.

 Zgodnie z treścią art. 531 Kodeksu cywilnego:

„§ 1. Uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową.

2. W wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne”.

 Natomiast zgodnie z art. 534 K.c. czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli nie można podważyć po upływie 5 lat do daty tej czynności.

Oznacza to, że skarga pauliańska może być przez wierzyciela wobec kolejnych nabywców majątku dłużnika, istotny jest natomiast termin w którym – w takich przypadkach – można wystąpić na drogę postępowania sądowego.

Skarga pauliańska – ostatnia uchwała Sądu Najwyższego

W ostatnim czasie tj. w uchwale z dnia 28 stycznia 2016 r. (sprawa sygn. III CZP 99/15) Sąd Najwyższy wskazał, że:

„Po uznaniu przez sąd bezskuteczności czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią z powodu pokrzywdzenia wierzyciela, termin do wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności rozporządzającej korzyścią między osobą trzecią, a osobą czwartą (art. 534 k.c.) liczy się od daty jej dokonania”.

Stan faktyczny jakim zajmował się SN obejmował sytuację, w której osoba fizyczna miała dokonać płatności znacznej kwoty na podstawie wyroku sądowego. Aby wyłączyć możliwość egzekucji najpierw doszło do zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej i dokonania podziału majątku dorobkowego w taki sposób, że znalazł się od w rękach małżonki dłużnika. Te czynności zostały uznane przez sąd za bezskuteczne. Dalej jednak małżonka dłużnika dokonała sprzedaży nieruchomości osobie trzeciej, a następnie ta darowała je swojej żonie. Tym samym wierzyciel nie uzyskał zaspokojenia swoich roszczeń. W konsekwencji musiał on ponownie wystąpić do sądu o uznanie obu tych dalszych umów za bezskuteczne. Wierzyciel przegrał sprawę ponieważ sąd I instancji uznał, że upłynął już 5-cio letni termin do wystąpienia ze skargą pauliańską liczony od pierwszej czynności dłużnika, która uznana została za bezskuteczną.

Uzasadnienia uchwały SN z dnia 28 stycznia 2016 r. jeszcze nie ma, tym niemniej bazując na znanej sentencji tego orzeczenia stwierdzić trzeba, że SN stanął na stanowisku, że jeśli już doszło do ubezskutecznienia wcześniejszych czynności prawnych dokonanych na szkodę wierzyciela, to termin 5 lat na wystąpienie z powództwem (skargą pauliańską) w zakresie dalszych czynności tj. np. pomiędzy trzecim i czwartym podmiotem liczy się od dokonania tych czynności.

Wydaje się, że uzasadnienie wyroku SN powinno też dawać odpowiedź jak powinny być liczone te terminy, jeśli wierzyciel nie wystąpił ze skargą pauliańską w zakresie czynności pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią (pierwszym nabywcą), a jedynie złożył pozew o ubezskutecznienie czynności pomiędzy kolejnymi nabywcami majątku. O tej kwestii wypowiadał się także Sąd Apelacyjny, który wystąpił do SN o wyjaśnienie ww. zagadnienia prawnego.

 MG.