Odpowiedzialność członków zarządu za niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością., który w ustawowym terminie nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości spółki musi liczyć się z poniesieniem odpowiedzialności na dwóch płaszczyznach: cywilnej i karnej.
Termin za złożenie wniosku
Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.

Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo tzw. niepełna osoba prawna, obowiązek złożenia wniosku spoczywa na każdym, kto ma prawo go reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami. W przypadku zatem spółki z o.o. każdy z członków zarządu jest uprawniony i zobowiązany do złożenia stosownego wniosku (a contrario wniosek o ogłoszenie upadłości nie jest poddany zasadom reprezentacji spółki, a tym bardziej nie występuje wymóg, aby wniosek ten podpisywał cały zarząd spółki).

Wniosek o ogłoszenie upadłości spółki z o.o. powinien zawierać: firmę spółki, jej siedzibę oraz imiona i nazwiska członków zarządu. Nadto we wniosku trzeba wskazać miejsca, w których położony jest majątek spółki oraz wyjaśnić okoliczności, które uzasadniają wniosek. Wniosek powinien zawierać określenie, czy spółka wnosi o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu, czy też o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku. Do wniosku konieczne jest załączenie szeregu dokumentów, m.in. wykazu majątku, spisu wierzycieli, wykazu tytułów wykonawczych i egzekucyjnych wydanych przeciwko spółce oraz odpisu aktualnego lub pełnego z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (względnie informacji odpowiadającej odpisowi aktualnemu).

Odpowiedzialność cywilna
Przede wszystkim członkowie zarządu ponoszą ogólną odpowiedzialność za nieterminowe złożenie wniosku, uregulowaną Prawem upadłościowym i naprawczym. Według art. 21 ust. 2 ustawy, osoby obowiązane do złożenia wniosku ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niedopełnienia swego obowiązku. Szkoda ta polega na ograniczeniu zakresu zaspokojenia wierzyciela wskutek uszczuplenia majątku, który mógłby zostać poddany egzekucji.

W przypadku członków zarządu spółki z o.o. częściej jednak stosowana jest odpowiedzialność przewidziana art. 299 Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Członek zarządu może się uwolnić od tej odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo też że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Aby pociągnąć członka zarządu do odpowiedzialności, wierzyciel spółki nie musi wykazywać, że wyczerpał wszelkie możliwe sposoby egzekucji. Ustalenie przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu wskazującego, że spółka nie ma majątku, który pozwalałby na zaspokojenie wierzyciela – może być to np. postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z tego powodu, że majątek spółki nie wystarcza nawet na koszty postępowania, bilans spółki, z którego wynika, że nie ma ona majątku wystarczającego na zaspokojenie wierzyciela, postanowienie o bezskutecznym umorzeniu egzekucji uzyskane przez innego wierzyciela (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r., sygn. akt: V CKN 461/01).

Wskazane wyżej przesłanki ekskulpacyjne (wyłączające odpowiedzialność) pozostają częściowo nieaktualne wobec obowiązującego stanu prawnego. Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. – Prawo o postępowaniu układowym utraciło moc z dniem 1 października 2003 r. Tymczasem w art. 299 Kodeksu spółek handlowych nadal widnieje relikt w postaci możliwości wykazania, iż wszczęto postępowanie układowe.

Pierwsza z przesłanek wyłączających odpowiedzialność wskazuje na zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości. Właściwy czas na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest przesłanką obiektywną, ustalaną w oparciu o okoliczności faktyczne każdej sprawy. Dla jego określenia nie ma znaczenia subiektywna świadomość członków zarządu w tym przedmiocie. Właściwy czas na zgłoszenie wniosku o upadłość to moment, gdy członek zarządu wie, albo przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć, że spółka nie jest już w stanie zaspokoić w całości wszystkich wierzycieli, ale w części ma jeszcze takie możliwości, a zatem nie jest jeszcze bankrutem niezdolnym do poniesienia nawet kosztów postępowania upadłościowego. Dla oceny „właściwego momentu” na zgłoszenie upadłości nie ma zatem decydującego znaczenia fakt sporządzenia sprawozdania finansowego spółki, albowiem członek zarządu przy dołożeniu należytej staranności mógł i powinien już wcześniej uzyskać świadomość stanu finansowego spółki, wykonując prawidłowo bieżący zarząd. Subiektywne przekonanie członka zarządu, że mimo niepłacenia długów spółce uda się jeszcze poprawić kondycję finansową, a więc przekonanie, że niespłacanie zobowiązań jest spowodowane przejściowymi trudnościami nie ma znaczenia, jeżeli nie jest poparte obiektywnymi faktami uzasadniającymi ocenę, że spółka rzeczywiście ma szansę, aby w możliwym do przewidzenia czasie uzyskać środki na spłatę długów, co uzasadniałoby wstrzymanie się z wnioskiem o upadłość. Z reguły tylko wówczas nie ma podstaw do zgłoszenia takiego wniosku, gdy poważne kłopoty finansowe spółki są wynikiem nagłych i przemijających zdarzeń, o znamionach siły wyższej i istnieją podstawy do oceny, że po ich przejściu finanse spółki wrócą do normy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007 r., sygn. akt: I CSK 313/07).

Nie jest istotne, jaki podmiot „we właściwym czasie” złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Członek zarządu może powoływać się na tę przesłankę wówczas, gdy wniosek został złożony przez spółkę, samodzielnie przez innego członka zarządu, a nawet przez wierzyciela.

Wyłączenia odpowiedzialności nie powoduje uprzednie dokonanie podziału kompetencji między poszczególnych członków zarządu. Okoliczność, że jeden z członków zarządu zajmuje się działem produkcji, zaś inny członek działem finansów, nie wyłącza odpowiedzialności członka zarządu kierującego działem produkcji. Każdy z członków zarządu sprawuje bowiem pieczę nad majątkiem spółki, a w związku tym powinien znać bieżącą kondycję finansową zarządzanego podmiotu.

Uchylenia się od odpowiedzialności nie powoduje okoliczność, iż członek zarządu spółki jednocześnie pozostaje jej wspólnikiem. Wprawdzie art. 151 § 4 Kodeksu spółek handlowych stanowi, iż wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, ale nie dotyczy to odpowiedzialności członka zarządu będącego wspólnikiem i odpowiadającego z mocy art. 299 Kodeksu spółek handlowych. Kwestię tę ostatecznie rozstrzygnął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lutego 2003 r. (sygn. akt: IV CKN 1779/00) jasno wskazując, iż przepis art. 151 § 1 Kodeksu spółek handlowych nie wyłącza przewidzianej w art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych odpowiedzialności w stosunku do członek zarządu, będących zarazem wspólnikami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Odpowiedzialność określoną w art. 299 Kodeksu spółek handlowych ponoszą osoby, które były członkami zarządu w czasie istnienia podstawy zobowiązania, a więc zakresem odpowiedzialności objęte są zobowiązania jeszcze niewymagalne w okresie sprawowania przez daną osobą funkcji w zarządzie (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 r., sygn. akt: III CZP 143/07; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2011 r., sygn. akt: II CSK 571/10).

Odpowiedzialność na podstawie art. 299 Kodeksu spółek handlowych pozostaje bardzo szeroka. Odpowiedzialność ta obejmuje bowiem zarówno zobowiązania prywatnoprawne, jak i publicznoprawne, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Odpowiedzialność karna
Członek zarządu, który nie zgłasza wniosku o upadłość spółki pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (art. 586 Kodeksu spółek handlowych).

Występek wskazany w art. 586 Kodeksu spółek handlowych może być popełniony jedynie umyślnie. W sytuacji więc, gdy członek zarządu błędnie przyjmuje, że nie zachodzą przesłanki upadłości, nie ponosi odpowiedzialności karnej, chociażby jego błędne przekonanie było zawinione (art. 28 § 1 Kodeksu karnego).

Nadto, jeżeli członek zarządu nie zgłosił we właściwym terminie wniosku o upadłość, sąd może orzec pozbawienie go na okres od 3 do 10 lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji w spółkach handlowych (art. 373 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego). Przy orzekaniu zakazu, sąd bierze pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli.

Autor:
Jan Jednoralski, radca prawny
Kancelaria Radcy Prawnego „ART”
J A N J E D N O R A L S K I