Rachunki omnibus a legitymacja akcjonariusza na walnym zgromadzeniu spółki publicznej

17 lutego 2012

934

Od 1 stycznia 2012 r. akcje spółki publicznej mającej siedzibę w Polsce mogą być zapisane na rachunku zbiorczym. Ten rodzaj rachunku został wprowadzony jako nowość w polskim prawie kapitałowym nowelizacją ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.
Możliwość zapisu akcji na rachunkach omnibus wpłynie m.in. na sposób ustalania legitymacji akcjonariuszy do udziału w walnym zgromadzeniu.

Do końca roku 2011 istniał wyłącznie dwuszczeblowy system rozliczeniowo – depozytowy. Na pierwszym (niższym) szczeblu istnieją rachunki papierów wartościowych prowadzone dla konkretnego uprawnionego z zapisanymi na tych rachunkach instrumentami finansowymi. Na drugim szczeblu (wyższym) instrumenty te są rejestrowane na kontach depozytowych prowadzonych przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW) dla domów inwestycyjnych, banków powierniczych lub innych uprawnionych instytucji prowadzących rachunki papierów wartościowych (ze szczebla pierwszego).
Od 1 stycznia doszedł trzeci rodzaj rejestracji – rachunki zbiorcze (zwane też rachunkami omnibus). Rachunki te charakteryzują się przede wszystkim tym, że będą prowadzone dla podmiotów zagranicznych (zagranicznych domów maklerskich, firm inwestycyjnych, banków powierniczych), które jednak nie będą uprawnionymi z zapisanych na tych rachunkach instrumentów finansowych, finalni posiadacze instrumentów (np. akcjonariusze) nie będą (co do zasady) znani podmiotowi prowadzącemu rachunek.

Głównym celem wprowadzenia rachunków omnibus było ułatwienie inwestowania na polskim rynku papierów wartościowych inwestorom zagranicznym. Wcześniej inwestor taki zmuszony był do zakładania w Polsce osobnego rachunku, a z tym wiązały się nie tylko uciążliwości techniczne, ale również dodatkowe koszty. Obecnie podmiot zagraniczny będzie mógł w ramach jednego rachunku zbiorczego dokonywać transakcji na różnych instrumentach finansowych, w tym polskich (np. akcjach spółek mających siedzibę w Rzeczypospolitej).

Kodeks spółek handlowych szczegółowo reguluje sposób zwoływania i przeprowadzania walnych zgromadzeń w spółkach publicznych. Jednym z aspektów uregulowanych przez ustawę jest sposób ustalania akcjonariuszy uprawnionych do udziału w walnym zgromadzeniu. W przypadku spółek o różnych rodzajach akcji (imiennych, na okaziciela, zdematerializowanych, papierowych), konieczne jest uważna ocena, czy dany akcjonariusz posiada legitymację oraz prawidłowe wskazanie w ogłoszeniu o zwołaniu zgromadzenia kryteriów tej oceny.
Z perspektywy spółki publicznej szczególnie ciekawe (i dla tej spółki charakterystyczne) jest ustalanie uprawnień wynikających z akcji zdematerializowanych.
W walnym zgromadzeniu spółki publicznej mogą uczestniczyć tylko osoby będące akcjonariuszami w dniu rejestracji, który przypada na 16 dni przed terminem walnego. Osoba uprawniona z akcji zdematerializowanych chcąca brać udział w walnym zgromadzeniu, zobowiązana jest zwrócić się do instytucji prowadzącej jej rachunek papierów wartościowych o wydanie imiennego zaświadczenia o prawie uczestnictwa. Podmiot prowadzący rachunek sporządza w oparciu o te zaświadczenia wykaz osób, które zgłosiły się o ich wydanie i przekazuje do Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. KDPW w oparciu o wszystkie otrzymane wykazy opracowuje zbiorczy wykaz akcjonariuszy, którzy będą uczestniczyli w walnym zgromadzeniu i przekazuje go spółce (przez umieszczenie na stronie internetowej). Zarząd dopiero w oparciu o ten wykaz sporządza listę uprawnionych do uczestniczenia w walnym.
Akcjonariusz, którego akcje są zarejestrowane na rachunku zbiorczym zwraca się natomiast o wydanie dokumentu odpowiadającego zaświadczeniu o prawie uczestnictwa do posiadacza tego rachunku (a nie podmiotu prowadzącego rachunek). Dokument potwierdzający prawa z akcji może być sporządzony w języku polskim lub angielskim, a swoją treścią odpowiadać musi zaświadczeniu o prawie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu. Wymagane elementy zaświadczenia określa kodeks spółek handlowych. Posiadacz rachunku omnibus w oparciu o ten dokument sporządza następnie wykaz akcjonariuszy, którzy będą uczestniczyli w walnym zgromadzeniu. Wykaz przekazywany jest KDPW, a za jego pośrednictwem – w ramach wykazu zbiorczego – spółce. Wszystkie te czynności muszą być wykonane w terminach przewidzianych dla akcji zarejestrowanych na zwykłych rachunkach papierów wartościowych.
Spółka nie odczuje zatem de facto różnicy przy ustalaniu listy uprawnionych do wzięcia udziału w walnym zgromadzeniu, gdyż będzie ją sporządzać w oparciu o wykaz przekazany przez KDPW. Koniczne jest jednak należyte opisanie w ogłoszeniu o zwołaniu walnego zgromadzenia, w jaki sposób akcjonariusz, którego akcje są zapisane na rachunku omnibus powinien zapewnić swój udział w walnym. Nie uwzględnienie przez spółkę w ogłoszeniu akcjonariuszy posiadających akcje zarejetrowane na rachunkach zbiorczych może skutkować podważeniem uchwały przez akcjonariusza, który na skutek tego nie wziął udziału w walnym zgromadzeniu.