Odpowiedzialność przewoźnika lotniczego za odwołanie lotu i odmowę przyjęcia na pokład

Przewóz lotniczy stanowi najmłodszy i jednocześnie najszybciej rozwijający się rodzaj transportu. Jest jednocześnie sposobem na szybkie, wygodne i bezpieczne przemieszczanie się w obrębie całego globu. To właśnie te cechy decydują o rosnącej liczbie pasażerów, dla których poważnym utrudnieniem stają się przypadki, w których z przyczyn od nich niezależnych nie mogą z tego środka skorzystać. Składają się na nie między innymi sytuacje, w których przewoźnik odwołuje lot lub odmawia przyjęcia na pokład z powodu braku miejsc.

Problematyka odpowiedzialności przewoźnika za odwołanie lotu i tzw. overbooking nie są sankcjonowane przez prawo międzynarodowe (tzw. system warszawsko – montrealski, wynikający z obowiązujących w obszarze międzynarodowego prawa lotniczego konwencji międzynarodowych), stąd odpowiedzialność ta unormowana jest lub wywodzona ze stosownych regulacji krajowych poszczególnych państw. Na obszarze Unii Europejskiej zagadnienie to objęte zostało rozporządzeniem (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004r. ustanawiającym wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającym rozporządzenie (EWG) nr 295/91.

Rozporządzenie (WE) nr 261/2004 przyznaje minimalne prawa dla pasażerów między innymi w sytuacjach odmowy przyjęcia na pokład wbrew ich woli lub odwołania lotu i ma zastosowanie do pasażerów odlatujących:

1. z lotniska znajdującego się na terytorium państwa członkowskiego, do którego ma zastosowanie Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz
2. z lotniska znajdującego się w kraju trzecim i lądujących na lotnisku w państwie członkowskim, do którego ma zastosowanie Traktat, chyba że otrzymali oni korzyści lub odszkodowanie oraz udzielono im opieki w tym kraju trzecim, jeżeli przewoźnik lotniczy obsługujący dany lot jest przewoźnikiem wspólnotowym (czyli posiadającym ważną licencję na prowadzenie działalności wydaną przez państwo członkowskie zgodnie z przepisami prawa UE).

Warunkiem stosowania przepisów jest posiadanie potwierdzonej rezerwacji na dany lot oraz (poza przypadkami odwołania lotu) stawienie się na odprawę pasażerów, zgodnie z wymogami i w czasie określonym uprzednio na piśmie (również za pomocą środków komunikacji elektronicznej), a jeżeli czas nie został uprzednio określony – nie później niż 45 minut przed ogłoszoną godziną lotu. Przepisy stosuje się również, gdy pasażerowie bez względu na przyczynę zostali przeniesieni przez przewoźnika lotniczego lub organizatora wycieczek z lotu, na który mieli rezerwację, na inny lot. Rozporządzenie nie ma zastosowania do pasażerów podróżujących bezpłatnie lub na podstawie taryfy zniżkowej, która nie jest bezpośrednio lub pośrednio powszechnie dostępna; obejmuje jednakże tych, którzy podróżują z biletami wydanymi w ramach programu lojalnościowego lub innego programu komercyjnego. Wymaga podkreślenia, że rozporządzeniem objęci są nie tylko przewoźnicy związani umową z pasażerem, ale również działający w imieniu podmiotu, z którym pasażer zawarł umowę, którzy świadczą usługi transportowe na rzecz pasażerów.

W przypadku odwołania lotu, pasażerom przysługują:
1. prawo wyboru pomiędzy:
1.1. zwrotem w terminie siedmiu dni pełnego kosztu biletu, za część lub części nie odbytej podróży oraz za część lub części już odbyte, jeżeli lot nie jest już zasadny, wraz z, gdy jest to odpowiednie, lotem powrotnym do pierwszego miejsca odlotu, w najwcześniejszym możliwym terminie (na zasadach określonych w rozporządzeniu przepis ten ma zastosowanie również do pasażerów, dla których lot stanowi część imprezy turystycznej);
1.2. zmianą planu podróży, na porównywalnych warunkach, do miejsca docelowego, w najwcześniejszym możliwym terminie lub w późniejszym terminie dogodnym dla pasażera, w zależności od dostępności wolnych miejsc (obsługujący przewoźnik ponosi koszt transportu pasażera z innego lotniska na lotnisko, do którego została zrobiona rezerwacja lub na inne pobliskie miejsce uzgodnione z pasażerem);

2. posiłki oraz napoje w ilościach adekwatnych do czasu oczekiwania i bezpłatne dwie rozmowy telefoniczne, dwa dalekopisy, dwie przesyłki faksowe lub e-mailowe;

3. w przypadku zmiany trasy, gdy spodziewany czas startu nowego lotu ma nastąpić co najmniej jeden dzień po planowym starcie odwołanego lotu:
3.1. zakwaterowanie w hotelu i transport pomiędzy lotniskiem a miejscem zakwaterowania (hotelem lub innym);
3.2. odszkodowanie (przy czym pasażerowie mogą dochodzić dalszego odszkodowania na zasadach określonych w ich systemach prawnych) w wysokości:
3.2.1. 250 EUR dla wszystkich lotów o długości do 1500 kilometrów;
3.2.2. 400 EUR dla wszystkich lotów wewnątrzunijnych dłuższych niż 1500 kilometrów i wszystkich innych lotów o długości od 1500 do 3500 kilometrów;
3.2.3. 600 EUR dla wszystkich innych lotów niż loty określone powyżej,
z tym, że:
– odszkodowanie może zostać pomniejszone o 50% w przypadkach, gdy pasażerom zaoferowano zmianę planu podróży do miejsca docelowego na alternatywny lot, którego czas przylotu nie przekracza planowego czasu przylotu pierwotnie zarezerwowanego lotu na długościach wskazanych powyżej odpowiednio o dwie, trzy lub o cztery godziny;
– odszkodowanie nie przysługuje, gdy:
pasażerowie zostali należycie poinformowani o odwołaniu;
obsługujący przewoźnik lotniczy dowiedzie, że odwołanie jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków.

Praktyka tzw. overbookingu wiąże się z dążeniem przewoźników lotniczych do maksymalnego wykorzystania miejsc na pokładzie samolotu, w związku z częstymi przypadkami rezygnacji pasażerów z lotu bez powiadomienia przewoźnika. Przewoźnicy dokonują zatem rezerwacji większej liczby miejsc, aniżeli jest ona dostępna, co może skutkować zaistnieniem sytuacji, w której pasażer posiadający bilet oraz potwierdzoną rezerwację może spotkać się z odmową przyjęcia na pokład z powodu braku wolnych miejsc.

W takich okolicznościach przewoźnik obowiązany jest przede wszystkim do znalezienia ochotników, którzy zrezygnują z rezerwacji w zamian za korzyści na warunkach uzgodnionych pomiędzy pasażerem a przewoźnikiem, który zamierza wykonać lot. Jeżeli liczba ochotników okaże się niewystarczająca, przewoźnik może odmówić przyjęcia pasażerów na pokład nawet wbrew ich woli, jednakże w takim wypadku obowiązany jest, na zasadach analogicznych jak w przypadku odwołania lotu, do wypłaty odszkodowania (poza ochotnikami rezygnującymi z rezerwacji); ponadto pasażerom przysługuje:

1. prawo wyboru pomiędzy zwrotem należności a zmianą planu podróży, jak przypadku odwołania lotu (przysługuje ono również ochotnikom rezygnującym z rezerwacji);
2. posiłki, napoje i dostęp do środków komunikacji, jak w przypadku odwołania lotu;
3. zakwaterowanie w hotelu w przypadku, gdy występuje konieczność pobytu przez jedną albo więcej nocy lub pobytu dłuższego niż planowany przez pasażera oraz transport pomiędzy lotniskiem a miejscem zakwaterowania (hotelem lub innym).

W obu przypadkach omawianych niedogodności umieszczenie pasażera w klasie wyższej niż klasa, na którą został wykupiony bilet, nie może się wiązać z żądaniem dodatkowej zapłaty, natomiast umieszczenie w klasie niższej skutkuje obowiązkiem zwrotu, w terminie siedmiu dni, odpowiednio 30 %, 50 % lub 75 % ceny biletu, w zależności od długości trasy.

Warto pamiętać, że w każdym przypadku przepisy nakazują w sposób priorytetowy traktować osoby o ograniczonej możliwości poruszania się oraz towarzyszące im osoby lub psy z certyfikatem psa przewodnika, jak również dzieci podróżujące bez dorosłych opiekunów. Przewoźnicy obowiązani są do należytego informowania pasażerów o ich uprawnieniach, a postanowienia umowne wyłączające lub ograniczające odpowiedzialność przewoźnika w tym obszarze są niedopuszczalne.

Autor: Kamila Mikucewicz, aplikant radcowski w Gregorowicz-Ziemba Krakowiak Gąsiorowski Kancelaria Prawna