Kiedy pracownik ponosi odpowiedzialność materialną?

Odpowiedzialność materialna pracownika jest to ogół zasad określających finansową odpowiedzialność pracowników za szkody wyrządzone pracodawcy. Przepisy dotyczące tej odpowiedzialności zawiera Kodeks Pracy w art. 114-127. Unormowania te obejmują odpowiedzialność ogólną oraz szczególny rodzaj odpowiedzialności- za mienie powierzone pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się. Dotyczą one wszystkich pracowników, bez względu na podstawę powstania stosunku pracy (umowa, mianowanie, powołanie itp.). Ta część dotyczyła będzie odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy.

Do powstania odpowiedzialności konieczne jest łączne spełnienie czterech przesłanek: bezprawność zachowania pracownika, istnienie jego winy, wyrządzenie szkody pracodawcy oraz związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem pracownika a zaistniałą w mieniu pracodawcy szkodą. Aby zrozumieć konstrukcje odpowiedzialności trzeba wykazać każdą z przesłanek, dopiero wtedy powstanie związku przyczynowego między nimi jest przejrzyste i zrozumiałe.

Zachowanie pracownika oceniane jest jako bezprawne, gdy narusza jakikolwiek obowiązek wypływający z umowy o pracę lub innego aktu kreującego stosunek pracy tj. mianowania, wyboru , a także z zasad współżycia społecznego. Postępowania pracownika, jako sprawcy szkody jest bezprawne zarówno w razie wykonania obowiązków w sposób wadliwy, jak i zaniechania podjęcia określonych czynności.

Kolejną przesłanką warunkującą powstanie odpowiedzialności materialnej jest szkoda. Kodeks pracy nie zawiera definicji szkody. Przyjmuje się jednak, że jest to uszczerbek w mieniu pracodawcy, przejawiający się w różnicy między aktualną wartością majątku a wartością, jaką posiadałby ten majątek, gdyby określone zdarzenie w postaci zawinionego zachowania pracownika nie nastąpiło. Szkoda może mieć dwie postacie, gdyż może obejmować stratę jakiej doznaje mienie pracodawcy, a także utracone korzyści, jakich poszkodowany mógł się spodziewać, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Zasadnicze znaczenie ma rozróżnienie winy umyślnej od nieumyślnej, co służy „miarkowaniu” odszkodowania. W przypadku winy nieumyślnej pracownik opowiada tylko na normalne następstwa wynikające z niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków i tylko za rzeczywistą stratę. Podkreśla to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 kwietnia 1975 roku, który stoi na stanowisku, iż w odróżnieniu od odszkodowania cywilnego, pracownicze odszkodowanie w razie nieumyślnego wyrządzenia szkody nie przekracza wartości tego, co zakład pracy posiadał i czego został pozbawiony z winy nieumyślnej pracownika Pracownik odpowiada wtedy tylko do wysokości szkody, nie przewyższającej trzymiesięcznego wynagrodzenia należnemu jemu w dniu wyrządzenia szkody, według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop.

Pracownik za wyrządzenie pracodawcy szkody z winy umyślnej, ponosi pełną odpowiedzialność. Odpowiada więc, za rzeczywistą stratę poniesioną przez pracodawcę, ale też za utracone przez niego korzyści, które mógłby osiągnąć gdyby mu szkody nie wyrządzono. Ponad to odpowiada, nie tylko do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, ale w pełnej wysokości.

Aby można było dochodzić odpowiedzialności materialnej, musi istnieć obiektywna wieź między zawinionym zachowaniem pracownika a uszczerbkiem majątkowym pracodawcy, czyli związek przyczynowy. Dokonuje się sprawdzenia na ile bezprawne postępowanie pracownika jest warunkiem niezbędnym szkody jakiej doznał pracodawca. Jest to pewnego rodzaju test, w którym dochodzi się czy usunięcie badanej przyczyny (zachowania pracownika) z łańcucha zdarzeń ujawnia obiektywną możliwość uniknięcia skutku. Wynik pozytywny udowadnia istnienie takiego powiązania.

W sytuacji wyrządzenia szkody przez podwładnego osobie trzeciej, to pracodawca jest zobowiązany do jej naprawienia- 120 KP. Pracodawcy przysługuje w tej sytuacji regres wobec pracownika, który ma obowiązek zrekompensować szkodę. Warte zasygnalizowania jest, iż odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy wobec osoby trzeciej, będzie mieć tylko zastosowanie w sytuacji wyrządzenia przez pracownika szkody osobie trzeciej przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych, a nie przy sposobności ich wykonywania. W tej sytuacji pozostaje bez znaczenia rodzaj winy pracownika, gdyż nie jest ona przesłanką odpowiedzialności. Ta konstrukcja ma bowiem chronić poszkodowanego, czyli osobę trzecią. Ustalenie rodzaju winy będzie jednak znaczące ze strony pracownika, gdyż pozwoli ustalić istnienie odpowiedzialności i jej ewentualny zakres.

Autor: Małgorzata Trzeszczkowska, LexAgit.pl