Zastępstwo prawne z wyboru w sprawach przeciwko ZUS a podatek VAT

Jakiś czas temu pisaliśmy na temat kosztów zastępstwa prawnego z urzędu i kwestii podatku VAT. Zaznaczyć należy, że od dnia 13 października 2017 r. zmieniły się także minimalne stawki opłat za czynności adwokackie i czynności radców prawnych w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego prowadzonych z wyboru. Zastępstwo prawne z wyboru także może rodzić pewne wątpliwości.

Zastępstwo prawne z wyboru – zasady ogólne

Oczywiste jest, że za prowadzenie sprawy z wyboru pełnomocnikowi należy się wynagrodzenie. Sąd zasądza je od strony przegrywającej postępowanie na podstawie stawek określonych w:

1. Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800 oraz z 2016 r. poz. 1668),
2. Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804 oraz z 2016 r. poz. 1667).

Wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego z wyboru określa umowa zlecenia obsługi prawnej zawarta pomiędzy klientem a prawnikiem który  ma go reprezentować w sądzie.

Strony winny w tej umowie ustalić wynagrodzenie brutto pełnomocnika.

W indywidualnej interpretacji podatkowej sygn. 2461-IBPP1.4512.839.2016.2.MG wydanej w dniu 16 stycznia 2017 r. Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach stwierdził:

„W sytuacji braku odmiennego uregulowania w postanowieniach zawartej umowy cywilnoprawnej dotyczącej  wysokości wynagrodzenia z tytułu zastępstwa procesowego, wynagrodzenie z tytułu zastępstwa procesowego winno być potraktowane jako kwota brutto, tj. zawierająca podatek o towarów i usług”. [1]

Rozporządzenia zmieniające a zastępstwo prawne z wyboru w sprawach przeciwko ZUS

W dniu 20 września 2017 r. Minister Sprawiedliwości wydał dwa rozporządzenia zmieniające minimalne stawki opłat za czynności adwokackie i radcowskie w sprawach dotyczących świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego oraz dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Jest to:

1. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 września 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2017 r. poz. 1797),
2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 września 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1799).

Z ich treści wynika, że minimalna stawka wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego z wyboru w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego oraz w sprawach dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym wynosi 180  zł.

Co ważne, do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia stosuje się przepisy dotychczasowe do czasu zakończenia postępowania w danej instancji.

Koszty zastępstwa prawnego z wyboru są wartością brutto

Sąd zasądza stronie przegrywającej sprawę koszt zastępstwa prawnego świadczonego z wyboru uwzględniając stawkę minimalną. Do wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru sąd nie dolicza 23% podatku VAT. [2]

Potwierdza to także Sąd Najwyższy w Uchwale  z dnia 25 stycznia 2007 r. (III CZP 95/06) :
„Podatek od towarów i usług (VAT) nie wchodzi w skład niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata z wyboru (art. 98 § 3 k.p.c.)”. 

W uzasadnieniu Uchwały czytamy:

„(…) adwokata działającego z wyboru łączy ze stroną umowa określająca jego wynagrodzenie w granicach dopuszczalnej, szerokiej autonomii. Sąd nie może ingerować w sferę uprawnień równorzędnych podmiotów do określenia w drodze umowy ich wzajemnych zobowiązań, decyduje natomiast o wysokości kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata, zasądzanych od strony przegrywającej sprawę na rzecz strony wygrywającej (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.)”.

W wyroku z dnia 6 kwietnia 2016 r. w sprawie SK 67/13 Trybunał Konstytucyjny  orzekł, że art. 98 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego „(…) w zakresie, w jakim do niezbędnych kosztów procesu podlegających zwrotowi od strony przegrywającej sprawę nie zalicza kwoty podatku od towarów i usług doliczonej do ustalonego według norm przepisanych wynagrodzenia adwokata z wyboru, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [ 3]

W Komunikacie wydanym po ogłoszeniu wyroku Trybunał podkreślił: „(…) Zasądzenie przez sąd zwrotu kosztów wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru powiększonego o podatek VAT na rzecz strony, która zapłaciła za usługi adwokata w związku z wykonywaniem przez siebie czynności opodatkowanych prowadziłoby do jej wzbogacenia kosztem przeciwnika procesowego”.

Zwrot kosztów zastępstwa prawnego z wyboru – przykłady

Zasądzone koszty zastępstwa prawnego z wyboru strona przegrywająca płaci w wysokości określonej w orzeczeniu sądowym.

Przykładowe klauzule w wyrokach sądowych:

• Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim

„2.  zasądza od wnioskodawczyni A. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. kwotę 360,00 zł (trzysta sześćdziesiąt 00/100 złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego” [4]

• Sąd Apelacyjny w Lublinie

„ III.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. na rzecz A. P. kwotę 60 (sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania za I instancję oraz kwotę 150 (sto pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego”[5]

Podsumujmy …

Wynagrodzenie pełnomocnika działającego z wyboru określa umowa zlecenia zawarta pomiędzy klientem a prawnikiem, który ma go reprezentować w sądzie. Strony ustalają wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego, które jest wartością brutto t.j. zawiera 23% podatek od towarów i usług.

Sąd zasądzi stronie przegrywającej sprawę koszt zastępstwa prawnego świadczonego z wyboru uwzględniając stawkę minimalną określoną we właściwych rozporządzeniach.  Od 13 października 2017 r. nowa minimalna stawka za zastępstwo procesowe z wyboru w sprawach przeciwko ZUS wynosi 180 zł. Do wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru sąd nie dolicza należnego podatku VAT.

Objaśnienie:

[1] Interpretacja podatkowa  sygn. 2461-IBPP1.4512.839.2016.2.MG wydana przez Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach w dniu 16 stycznia 2017 r. – https://interpretacje-podatkowe.org/kwota/2461-ibpp1-4512-839-2016-2-mg (dostęp w dniu 13 listopada 2017 r.)

[2] W okresie od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2018 r.,  stawka podatku od towarów i usług wynosi 23%, zgodnie z art. 146a pkt 1 (art. 41 ust. 1 Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 1221)

[3] Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 kwietnia 2016 r. w sprawie SK 67/13 został opublikowany w Dzienniku Ustaw RP z 2016 r. pod poz. 1234

[4] Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 15 lutego 2017 r., V U 1075/16

[ 5] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 marca  2017 r., III AUa 997/16

W.K.