Spółka jawna: Prowadzenie spraw spółki jawnej

Przedmiotem artykułu jest omówienie kilku kwestii związanych z zarządzaniem spółka jawną – prowadzeniem spraw spółki jawnej oraz jej majątkiem w oparciu o regulacje ustawowe oraz wybrane orzecznictwo sądowe.

Jakie przepisy regulują prowadzenie spraw spółki jawnej? 

Spółka jawna jest osobową spółką prawa handlowego. Powstaje po zarejestrowaniu w Krajowym Rejestrze Sądowym (rejestr przedsiębiorców).

Prowadzenie spraw spółki jawnej reguluje art. 39 Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.) w przypadku, „ jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej”. [1]

W świetle par. 1 tego przepisu każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Jest to cecha charakteryzująca spółki osobowe, ponieważ nie ma w nich zarządu. Ustawodawca dopuszcza  prowadzenie spraw spółki przez jednego lub kilku wspólników na mocy umowy spółki, albo na podstawie późniejszej uchwały wspólników. Pozostali wspólnicy zostają wtedy wyłączeni od zarządzania spółką. [2]

Co istotne, prawo prowadzenia spraw spółki jawnej nie może zostać przekazane   osobom, które nie są jej wspólnikami (art. 38 K.s.h.)

Na czym polega prowadzenie spraw spółki jawnej?

Prowadzenie spraw spółki jawnej to podejmowanie przez wspólników czynności w wewnętrznych sprawach spółki.

Polega ono „na wydawaniu decyzji oraz opinii, podejmowaniu uchwał, organizowaniu działalności spółki w sposób zgodny z przedmiotem działania, nakierowanym na zrealizowanie celów spółki. Stanowi ono majątkowe uprawnienie organizacyjne wspólników związane ze sferą wewnętrznego funkcjonowania spółki, a podejmowane przez nich decyzje nie wywołują skutków w obrębie stosunków z osobami trzecimi”. Skonkretyzował to Sąd Najwyższy (SN) w wyroku z dnia  5 września 2012 r., w sprawie  o sygn. akt  IV CSK 137/12. [3]

Jakie czynności obejmuje zarządzanie spółką jawną?

Zarządzanie spółką jawną według poglądu Sądu Okręgowego w Gdańsku (postanowienie z dnia 14 maja 2013 r., sygn. akt  XII Gz 196/13) „oznacza (-) uprawnienie będące zarazem obowiązkiem do podejmowania działań. Obejmuje ono tak czynności faktyczne, jak i prawne. Wśród nich wyróżnić można prowadzenie ksiąg spółki, korespondencji, nabór pracowników czy sprawowanie nad nimi nadzoru”.

Piśmiennictwo w ramach prowadzenia spraw spółki wyróżnia :

„(1) sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności,

(2) sprawy przekraczające zakres zwykłych czynności,

(3) czynności nagłe”. [4]

Jakie decyzje  wspólników nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki?

Ustawodawca nie  zdefiniował pojęcia „zwykła czynność” spółki. Pomocny jest tutaj wyrok SN z dnia 5 czerwca 1997 r. w sprawie o sygn. I CKN 70/97 :
„Przy rozstrzyganiu, czy dana czynność prawna należy, czy też nie należy do zwykłych czynności spółki, (…)  trzeba mieć na względzie okoliczności konkretnego przypadku, a w szczególności  cel i determinowany nim rodzaj działalności spółki, przynależność ocenianej czynności do tego rodzaju działalności oraz jej doniosłość z punktu widzenia rozmiaru tej działalności”.

Przykładem czynności zwykłego zarządu będą te decyzje, które mają związek z bieżącą działalnością spółki jawnej jako przedsiębiorcy. Jeżeli np. spółka jawna prowadzi sprzedaż detaliczną owoców i warzyw, wtedy czynnością zwykłego jej zarządu będzie ich zakup u producenta w ilościach potrzebnych do późniejszej sprzedaży.

Czy wspólnik spółki jawnej może samodzielnie podjąć decyzję w zakresie zwykłej czynności spółki?

Z art. 39 par. 2 K.s.h. wynika, że każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Generalnie jednak wspólnicy powinni się porozumieć w sprawie podejmowanej przez nich decyzji. Przepisy Kodeksu spółek handlowych wskazują bowiem, że przed załatwieniem sprawy nieprzekraczającej zwykłych czynności spółki wspólnik może wyrazić swój sprzeciw. W takiej sytuacji  wymagane jest podjęcie uchwały przez wspólników. Stanowi o tym art. 39 par. 3 K.s.h. Co istotne, niniejsza uchwała musi zostać podjęta jednomyślnie przez wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki (art. 42 K.s.h).

Przykład:

W spółce jawnej jest dwóch wspólników. Każdy ze wspólników ma prawo prowadzenia spraw spółki. Przedmiotem działalności spółki jest wyrób i sprzedaż pamiątek. W celu usprawnienia ich zbytu w okresie letnim jeden ze wspólników podjął decyzję o dodatkowym zatrudnieniu studentki jako sprzedawcy (umowa zlecenia).  Poinformował o tym drugiego ze wspólników. Wspólnik powiadomiony o zamiarze zatrudnienia kolejnej osoby nie zgłosił sprzeciwu w tej sprawie. Decyzja o zwiększeniu zatrudnienia o jedną osobę dotyczyła prawidłowego funkcjonowania spółki w okresie wakacji, stąd też nie przekraczała zakresu zwykłych czynności spółki.

Jakie decyzje wspólników przekraczają zakres zwykłych czynności spółki jawnej?

Kodeks spółek handlowych nie zawiera  katalogu czynności przekraczających zwykły ich zakres w spółce jawnej.

Zakres zwykłych czynności spółki zostanie przekroczony, gdy podejmowane decyzje będą dotyczyły majątku spółki np. nabycie lub sprzedaż nieruchomości, zawarcia umowy kredytowej, istotnej zmiany lub rozszerzenia działalności spółki. Dla zapewnienia skuteczności decyzji w ww. sprawach wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. [5]

W wyroku z dnia 5 września 2012 r. w sprawie o sygn. akt  IV CSK 137/12 SN stwierdził: „Zgoda wspólników na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zakres czynności spółki dotyczy etapu podejmowania decyzji w ramach stosunków wewnętrznych, a nie dokonania samej czynności prawnej. Stanowi zatem wewnętrzny akt organizacyjny, który powinien być podstawą dokonywanej czynności. (…) Dokonanie tej czynności bez zgody wspólników nie wpływa na jej ważność.”

Ważne!

W umowie spółki jawnej wspólnicy mogą określić , które czynności mieszczą się w sprawach zwykłego zarządu, a które go przekraczają. W ten sposób można będzie uniknąć nieporozumień w przyszłości.

Czy wspólnik może samodzielnie  podjąć  decyzję w sprawie czynności nagłych w spółce jawnej?

Z art. 44 K.s.h.  wynika, że wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki może bez uchwały wspólników wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce poważną szkodę.

Czynnością nagłą będzie zatem działanie wspólnika polegające na zapobieżeniu niespodziewanym stratom w majątku spółki, „ jeżeli z braku wystarczającego czasu, nie można było spowodować podjęcia koniecznej uchwały lub zwrócić się o dokonanie czynności do upoważnionych wspólników”.  [6]

Przykład:

Trzyosobowa spółka jawna działa w branży wędliniarskiej. Prawo prowadzenia spraw spółki mają wszyscy wspólnicy. W lipcu 2018 r. dwaj wspólnicy przebywali na urlopie. W tym czasie przez kilka dni nie było prądu z powodu przeprowadzanych  prac na linii energetycznej. Wspólnik sam zadecydował, że sprzeda po niższej  cenie znajdujący się w chłodni towar,  ponieważ z powodu braku prądu nie było warunków do jego dalszego przechowywania.

Czy wspólnik może być pozbawiony prawa prowadzenia spraw spółki jawnej?

W świetle z art. 47 K.s.h. prawo prowadzenia spraw spółki może być odebrane wspólnikowi z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.

Przykładowo do „ważnych  powodów” może należeć: działalność konkurencyjna wspólnika  w innej spółce handlowej,  fałszowanie dokumentów spółki, dłuższy wyjazd za granicę, długotrwała choroba., alkoholizm wspólnika.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 29 grudnia 2017 r. (sygn. akt X GC 522/17) Sąd Okręgowy w Łodzi podaje: „w przypadku powództwa o pozbawienie wspólnika prawa prowadzenia spraw spółki (-) jako podmiot legitymowany wskazuje się każdego wspólnika, wszystkich wspólników działających łącznie, niektórych wspólników albo też samą spółkę.” Z chwilą uprawomocnienia się wyroku wspólnik zostaje zwolniony z obowiązku prowadzenia spraw spółki.

Podstawa prawna:

– art. 37 – 38, art. 39 – 40, art. 42 –  44, art. 47  Ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. Dz.U. 2017. 1577)

Objaśnienie:

[1] art. 37 par. 1 Kodeksu spółek handlowych

[2] art. 40 par. 1 Kodeksu spółek handlowych

[3] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia   5 września 2012 r. ,  sygn. akt IV CSK 137/12 http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia2/IV%20CSK%20137-12-1.pdf (dostęp w dniu 5 marca 2019 r.)

[4] Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich – http://www.csstirl.samorzad.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2010/10/Prawo-Spolek-Handlowych.pdf (dostęp w dniu 5 marca 2019 r. )

[5] art. 43 Kodeksu spółek handlowych

[6] Wyrok Sąd Okręgowego w Warszawie z dnia 17 grudnia 2013 r., sygn. akt V Ca 3201/13.

Stan prawny na dzień 5 marca 2019 roku

Wanda Książek – współpracownik Portalu

Masz pytania związane z tematem artykułu, bądź chcesz skonsultować swój problem prawny z zakresu prawa lub podatków?