Artykuł przedstawia działania prawne Rzecznika Praw Obywatelskich prowadzone w następstwie skargi złożonej przez osobę, której prawa zostały naruszone przez działanie organów władzy publicznej.   

Rzecznik Praw Obywatelskich  pracuje na podstawie Ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich ( tekst jedn.: Dz.U.2017.958). Stosowne czynności przewidziane w ustawie podejmuje w następstwie wpływających do niego skarg oraz z własnej inicjatywy  tj. z urzędu.

Odpowiedź RPO na wniesioną skargę

Odpowiadając na wniesioną skargę Rzecznik informuje skarżącego o  sposobie jej rozpatrzenia.

Rzecznik może:

• podjąć sprawę do prowadzenia,
• wskazać skarżącemu właściwą drogę dochodzenia przysługujących mu praw (np. wniesienie odwołania od niekorzystnej dla niego decyzji administracyjnej organu rentowego),
• przekazać sprawę według właściwości (np. przekazać skargę do prokuratury, jeżeli dotyczy ona popełnienia przestępstwa ), [1]
• nie podjąć sprawy o prowadzenia (art. 11 Ustawy o RPO).

Postępowanie wyjaśniające – prawa RPO

Podejmując sprawę Rzecznik może samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające. Ma wtedy prawo:

1. zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu,
2. żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno-zawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także organy jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organizacyjnych,
3. żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i inne organy ścigania oraz żądać do wglądu w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia,
4. zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii (art. 13 ustawy o RPO).
   

Przykłady interwencji Rzecznika w sprawach indywidualnych:

1. Skarżąca nie mogła wyeksmitować męża, mimo, że posiadała stosowne orzeczenie sądu. Wraz z małym dzieckiem mieszkała w ośrodkach interwencji kryzysowej i domach samotnej matki. Dzięki interwencji Rzecznika eksmisja jej męża została wykonana. Od Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej „dostała skierowanie uprawniające ją do zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego”. [2]  
2. Skarżący zwrócił się do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z prośbą o umorzenie zaległego abonamentu, ponieważ „jako bezrobotny był ustawowo zwolniony z abonamentu”. Prośbę ponowił dwa razy bez skutku. Po interwencji Rzecznika sprawa została pozytywnie załatwiona. [3]
3. Z wniosku Spółki X komornik wszczął postępowanie egzekucyjne wobec osoby, która nie była jej dłużnikiem. „Komornik sądowy po wpłynięciu wniosku od wierzyciela skierował zawiadomienia o wszczęciu postępowania do dłużnika i m.in. Urzędu Skarbowego w K. o zajęcie wierzytelności”. Okazało się, że wskazany we wniosku egzekucyjnym nr PESEL dotyczy osoby o tym samym imieniu i nazwisku, tylko o wiele lat młodszej”. Po potwierdzeniu niniejszego faktu postępowanie egzekucyjne zostało umorzone, ale właściwy urząd skarbowy nie został o tym poinformowany. W wyniku interwencji Rzecznika komornik dopełnił niniejszej formalności. [4]

Działanie RPO po zbadaniu sprawy

Po zbadaniu sprawy Rzecznik może m.in.:

1) wyjaśnić składającemu skargę, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela,

2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela,   

Przykłady:

1. Wystąpienie do Dyrektora Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w sprawie uruchomienia bezpłatnego telefonu dla ofiar przemocy [5]
2. Wystąpienie RPO do Ministra Zdrowia  w sprawie problemów z realizacją prawa rodziców (opiekunów) do pobytu z  dzieckiem w szpitalu [6]
3. Wystąpienie RPO do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ochrony małżonka dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym  [7]

3) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu – na prawach przysługujących prokuratorowi,

4) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,

 Przykład:

Wystąpienie RPO do Ministra Sprawiedliwości w sprawie długotrwałości postępowań sądowych, toczących się z wniosku osób dotkniętych przemocą w rodzinie o nakazanie opuszczenia lokalu  [8]

5) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach – na prawach przysługujących prokuratorowi,

 Przykład:

Matka niepełnosprawnego dziecka nie pracuje. Pobiera świadczenie pielęgnacyjne z tytułu opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością. W 2015 r. urodziła drugie dziecko. Od 1 stycznia 2016 r. wystąpiła o świadczenie rodzicielskie. Po 5 miesiącach jego pobierania zostało ono wstrzymane przez ośrodek pomocy społecznej, ponieważ  uznał, że „skoro pani (…)  dostaje już świadczenie pielęgnacyjne na starsze dziecko (…)  to nie ma już prawa do pomocy na młodsze dziecko”. [ 9]  RPO uznał  niniejszą decyzję za błędna i wniósł do WSA w Warszawie o unieważnienie decyzji odbierającej pani Cecylii to świadczenie. WSA w Warszawie uwzględnił skargę Rzecznika i wyrokiem z dnia 21 marca 2017 r. w  I SA/Wa 73/17, uchylił decyzję odbierającą na kilka miesięcy bezrobotnej matce świadczenie rodzicielskie  w wysokości 1.000 zł z tytułu urodzenia drugiego dziecka.

6) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach (art. 14 ustawy o RPO).

Przykład:

RPO zgłosił udział w postępowaniu przed NSA ze skargi kasacyjnej dotyczącej odmowy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu sprawowania przez syna opieki nad niepełnosprawną matką (III.7064.86.2016 z 16 czerwca 2016 r.). [10] „W obszernym uzasadnieniu skargi kasacyjnej Rzecznik Praw Obywatelskich rozwinął argumenty na okoliczność, że brak jest podstaw prawnych dla dokonywania przez Sąd I instancji wykładni przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych prowadzącej do sytuacji, w której pomimo uznania niekonstytucyjności art. 17 ust. 1b) u.ś.r., przepis ten nadal, w niezmienionym kształcie, stanowi materialnoprawną podstawę wydawanych rozstrzygnięć”.  Jego stanowisko Sąd uwzględnił w wyroku  2 sierpnia 2016 r., I OSK 923/16 (orzeczenie prawomocne). [11]

Podsumujmy …

Rzecznik Praw Obywatelskich pomoże w wielu sprawach o szerokim ich zakresie. Posiada bowiem wiele możliwości w obszarze swojego działania. Może zwracać się o udzielenie wyjaśnień do odpowiednich organów władzy państwowej. Ma prawo wglądu do akt sądowych i prokuratorskich. Może także przystępować do toczących się postępowań sądowych, a także wnosić kasacje od wydanych już wyroków.    

Podstawa prawna:

Art. 11 , art. 13, art. 14 Ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn.: Dz.U.2017.958)

Źródło: Rzecznik Praw Obywatelskich – www.rpo.gov.pl

Objaśnienie:

[1] Znęcanie się nad rodziną (fizyczne lub psychiczne) jest przestępstwem ściganym z urzędu (art. 207 par. 1 K.k.)

[2] Po interwencji Rzecznika mama i córka otrzymały mieszkanie socjalne https://www.rpo.gov.pl/pl/tagi/rodzina?page=4 (dostęp w dniu 17 stycznia 2018 2017  r.)

[3] Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji umorzyła abonentowi zaległości w opłatach abonamentowych wraz z odsetkami –  https://www.rpo.gov.pl/pl/sprawa/interwencje-rpo?page=6 (dostęp w dniu 17 stycznia 2018 r.)

[4] Interwencja RPO w sprawie działań komornika https://www.rpo.gov.pl/pl/sprawa/interwencje-rpo?page=14  (dostęp w dniu 17 stycznia 2018 r.)

[5]  Wystąpienie do Dyrektora Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w sprawie uruchomienia bezpłatnego telefonu dla ofiar przemocy. https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-sprawdza-jak-dziala-telefon-dla-ofiar-przemocy-w-rodzinie (dostęp w dniu 17 stycznia 2018 r.)

[6]  Wystąpienie RPO do Ministra Zdrowia  w sprawie problemów z realizacją prawa rodziców (opiekunów) do pobytu z  dzieckiem w szpitalu – https://www.rpo.gov.pl/pl/tagi/s%C5%82u%C5%BCba-zdrowia?page=1 (dostęp w dniu 17 stycznia 2018 r.)

[7] Wystąpienie RPO do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ochrony małżonka dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym  – https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rzecznik-w-sprawie-ochrony-malzonka-dluznika-w-postepowaniu-egzekucyjnym (dostęp w dniu 17 stycznia 2018 r.)

[8] Wystąpienie RPO do Ministra Sprawiedliwości w sprawie długotrwałości postępowań sądowych, toczących się z wniosku osób dotkniętych przemocą w rodzinie o nakazanie opuszczenia lokalu – https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-postepowania-wobec-sprawcow-przemocy-w-rodzinie-trwaja-zbyt-dlugo (dostęp w dniu 17 stycznia 2018 r.)

[ 9] Skarga kasacyjna RPO przeciw odebraniu matce opiekującej się dzieckiem z niepełnosprawnością pomocy na drugie dziecko https://www.rpo.gov.pl/pl/tagi/rodzina?page=3 (dostęp w dniu 17 stycznia 2018 r.)

[10] Informacja o działaniu RPO w 2016 r. – https://www.rpo.gov.pl/pl/content/informacje-roczne-o-dzialalnosci-rpo (dostęp w dniu 17 stycznia 2018 r.)

[11] Wyrok NSA z dnia 2 sierpnia 2016 r. w sprawie I OSK 923/16 – http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/19700BE46F (dostęp w dniu 17 stycznia 2018 r.)

Stan prawny na 17 stycznia 2018 roku

Wanda Książek – współpracownik Portalu

Jeżeli macie Państwo pytania, dotyczące treści powyższego artykułu zapraszamy do skorzystania z porad, naszej Kancelarii https://lexagit.pl/porady-prawne/