Na prowadzenie spraw spółek prawa handlowego składa się zwykle wiele czynności. Nie zawsze istnieje możliwość osobistego działania osób uprawnionych do reprezentacji spółki, stąd też w wielu przypadkach powołują one w tym celu pełnomocników, lub udzielają szczególnego rodzaju pełnomocnictwa – prokury.
Kodeks spółek handlowych pomija w zasadzie regulację instytucji prokury, odwołując się w tej kwestii do przepisów kodeksu cywilnego. Definiują one prokurę jako szczególny rodzaj pełnomocnictwa udzielonego przez przedsiębiorcę podlegającego wpisowi do rejestru przedsiębiorców, obejmujący umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokury może zatem udzielić każda spółka handlowa – zarówno osobowa, jak i kapitałowa, o ile nie znajduje się ona w stanie likwidacji. W spółkach osobowych czynność ta wymaga zgody wszystkich wspólników, mających prawo do reprezentacji spółki, w spółkach kapitałowych zaś – Zarządu spółki, chyba, że umowa spółki przewiduje inne uregulowania w tej kwestii.
Kto może zostać prokurentem?
Prokurentem może zostać ustanowiona jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych – prokura opiera się bowiem na stosunku zaufania pomiędzy mocodawcą a prokurentem, niemożliwym do osiągnięcia w przypadku osób prawnych, działających przez swoje organy, których skład ulega przecież zmianom. Ograniczenie przewidziane jest jednak w stosunku do spółek kapitałowych – w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością prokurentem nie może być członek rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, a w spółkach akcyjnych – członek rady nadzorczej.
Procedura zgłaszania prokurenta
Fakt udzielenia prokury spółka powinna zgłosić do rejestru przedsiębiorców, załączając dokument, na podstawie którego powołano prokurenta – prawo wymaga bowiem, by czynność ta pod rygorem nieważności dokonana była na piśmie. Nawet w przypadku dokonywania przez prokurenta czynności, dla których przewidziana jest forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym bądź forma aktu notarialnego, w przeciwieństwie do pełnomocnictwa prokura nie musi natomiast posiadać takiej szczególnej formy. Do zgłoszenia należy jednak dołączyć złożony w obecności notariusza wzór podpisu prokurenta. Dane prokurenta są ujawniane w dziale II akt rejestrowych spółki – również każdorazowa zmiana dotycząca prokurentów spółki wymaga zgłoszenia w KRS. Wpis do rejestru ma jednak charakter deklaratoryjny – oznacza to, iż także bez dokonania wpisu prokura jest skuteczna a prokurent może dokonywać wszelkich czynności w imieniu spółki. Ze względu na zasadę jawności danych rejestrowych wpis powoduje jednak domniemanie istnienia oraz ważności prokury mogące mieć znaczenie w postępowaniu dowodowym, ponadto zaś służyć ma kontrahentom, którzy mogą zapoznać się w aktach ze sposobem reprezentacji spółki.
Rodzaje prokury
W zależności od rodzaju udzielonej prokury, różne będą sposoby reprezentacji spółki przez prokurenta. Przy prokurze samoistnej, przysługiwać mu będzie prawo do samodzielnej reprezentacji, natomiast w przypadku tzw. prokury łącznej, do skutecznego występowania w imieniu spółki konieczne jest współdziałanie prokurenta z określoną przez mocodawcę liczbą innych prokurentów. Możliwe jest również ustanowienie tzw. prokury łącznej mieszanej, w której do wspólnej reprezentacji spółki osobowej uprawniony będzie prokurent wraz ze wspólnikiem, zaś spółki kapitałowej – z członkiem zarządu.
Dokonanie czynności prawnej przez jednego tylko prokurenta, przy ustanowionej prokurze łącznej, skutkować będzie nieważnością takiej czynności. W przeciwieństwie do tego, skuteczne jest jednak przyjęcie oświadczenia woli skierowanego do spółki przez tylko jednego z kilku ustanowionych wspólnie prokurentów. Przepisy nie przewidują ograniczenia co do liczby udzielonych prokur, tak więc możliwe jest ustanowienie dowolnej liczby prokurentów.
Uprawnienia prokurenta
Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa, którego udzielenie wymaga zaufania spółki do powoływanej jako prokurent osoby. Z uwagi na istnienie takiego stosunku, prokurentowi przysługuje szeroki wachlarz kompetencji, obejmujący zarówno czynności zwykłego zarządu, jak i czynności przekraczające zwykły zarząd. Uprawnienia prokurenta w zakresie czynności sądowych, związanych z prowadzeniem spółki, obejmują czynności stricte procesowe, jak występowanie w imieniu spółki przed sądem, wnoszenie pism procesowych, zawieranie ugód czy też ustanowienie pełnomocnika procesowego, ale także wszelkie inne czynności podejmowane przed innymi organami administracyjnymi. Czynności pozasądowe obejmują m. in. kompetencje do zawierania i wypowiadania w imieniu spółki umów, udzielania oraz odwoływania poręczeń, pełnomocnictw. Prokurent nie może jednak podpisać sprawozdania finansowego spółki – ustawa o rachunkowości przewiduje bowiem to uprawnienie dla kierownika jednostki, której dotyczy bilans. Niemożliwe jest również udzielenie przez prokurenta innej osobie prokury, co wynika z zakazu przenoszenia prokury oraz z definicji tej instytucji, stanowiącej, iż prokury udziela przedsiębiorca. Prokurent może jednak ustanowić pełnomocnika do konkretnej czynności, bądź też czynności danego rodzaju.
Jeśli prokurent w imieniu spółki dokonać ma czynności związanej z rozporządzeniem przedsiębiorstwem lub nieruchomością, konieczne jest udzielenie mu pełnomocnictwa szczególnego, uprawniającego do dokonania właśnie tej czynności.
Istotne w stosunkach handlowych jest to, iż prokury nie można ograniczyć wobec osób trzecich. Nawet jeśli zakres działania prokurenta spółka aktem wewnętrznym ograniczyła do określonych działań, przekroczenie nadanych uprawnień przy dokonanej z osobą trzecią czynności nie będzie skutkować jej nieważnością nawet, jeśli kontrahent wiedział o ograniczeniu.
Odwołanie prokury
Prawo do odwołania prokury, w przeciwieństwie do jej ustanowienia, przysługuje każdemu ze wspólników mających prawo do prowadzenia spraw spółki oraz każdemu z członków zarządu. Odwołanie prokury powoduje jej wygaśnięcie; istnieją jednak także przesłanki określone w kodeksie cywilnym, powodujące wygaśnięcie prokury z mocy prawa: wykreślenie spółki z rejestru, ogłoszenie upadłości, otwarcie likwidacji, przekształcenie spółki. Stosunek prokury nie jest ponadto dziedziczny, a więc wygasa on również z momentem śmierci prokurenta.
Wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców.
Autor: Barbara Wawrzyniak, aplikantka radcowska,
Kancelaria BSO Prawo & Podatki Bramorski Szermach Okorowska we Wrocławiu