Spółka jawna: Rozliczenie byłego wspólnika spółki jawnej

W artykule została omówiona kwestia rozliczenia przez spółkę jawną byłego jej wspólnika w przypadku, gdy  spółka dalej prowadzi  działalność na rynku.  

Przypomnijmy …

Spółka jawna jest osobową spółką prawa handlowego. Skład osobowy wspólników w spółce nie musi być stały. Zgodnie z art. 61 par. 1 Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.) wspólnik spółki jawnej może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego.

Umowę spółki jawnej może również wypowiedzieć wierzyciel wspólnika,  jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy przeprowadzono bezskutecznie egzekucję z ruchomości wspólnika, a ponadto, gdy legitymuje się tytułem egzekucyjnym, na mocy którego uzyskał zajęcie roszczeń służących wspólnikowi w przypadku jego wystąpienia lub rozwiązania spółki. Wypowiedzenia umowy może dokonać  na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego, nawet gdy umowa spółki była zawarta na czas oznaczony. Zezwala na to art. 62 par. 2 K.s.h.

Na temat wypowiedzenia umowy spółki jawnej pisaliśmy w artykułach: 

Spółka jawna: Wystąpienie wspólnika ze spółki jawnej –  kiedy jest możliwe? (1)

Spółka jawna: Wypowiedzenie umowy spółki jawnej przez wierzyciela wspólnika

Jaki skutek prawny powoduje wypowiedzenie umowy spółki jawnej przez  wspólnika lub jego wierzyciela?

Stosownie do art. 58 pkt 5 K.s.h. wypowiedzenie umowy spółki powoduje rozwiązanie spółki na koniec roku obrotowego, „ chyba, że umowa przewiduje dalsze trwanie spółki z udziałem pozostałych wspólników albo gdy pozostali wspólnicy postanowią – po otrzymaniu oświadczenia o wypowiedzeniu – że spółka ma istnieć” [1].

W piśmiennictwie podkreślono, że „ewentualna decyzja pozostałych wspólników o dalszym trwaniu spółki powinna zapaść przed upływem terminu wypowiedzenia (…) – w przeciwnym bowiem razie nastąpi rozwiązanie spółki” [2]. Po wystąpieniu wspólnika ze spółki musi w niej pozostać co najmniej dwóch wspólników, żeby spółka mogła kontynuować swoją działalność.

W jaki sposób spółka jawna rozliczy się z jej byłym wspólnikiem?

Jeżeli po wypowiedzeniu umowy jawnej jej pozostali wspólnicy zdecydują się na dalsze prowadzenie swojej działalności, wówczas w ramach rozliczenia występujący wspólnik powinien generalnie otrzymać środki pieniężne odpowiadające wartości udziału kapitałowego wspólnika.

Wartość tego udziału kapitałowego wspólnika ustala się na podstawie osobnego bilansu, który uwzględnia wartość zbywczą majątku spółki. W przypadku wypowiedzenia umowy spółki dniem bilansowym będzie ostatni dzień roku obrotowego [3], w którym upłynął termin wypowiedzenia.

Co to jest udział kapitałowy wspólnika?

„Jak wskazuje się w doktrynie prawa handlowego, w przepisach Kodeksu spółek handlowych nie ma ustawowej definicji udziału kapitałowego, jednak uznaje się, że stanowi on określoną wartość księgową wyrażoną w złotych, która stanowi podstawę dla określenia praw lub obowiązków wspólnika w spółce w przypadkach przewidzianych ustawą (…)”. Tak wynika z interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (znak: 0115-KDIT2-3.4011.104.2019.1.PS) wydanej  w dniu z 21 marca 2019 r.

W świetle art. 65 § 1 K.s.h. „udział ten stanowi kwotę odpowiadającą przypadającej wspólnikowi części majątku spółki, wycenionego według wartości zbywczej. Wkłady wspólników stanowią tylko część majątku spółki. Zgodnie z art. 28 k.s.h. majątek spółki stanowi nie tylko mienie wniesione jako wkład ale także mienie nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. [4].

Zobacz także:

Spółka jawna: Majątek spółki jawnej – najważniejsze informacje

Rozliczenie byłego wspólnika spółki jawnej – co to jest „osobny bilans” o którym mowa w przepisach K.s.h.?

 „Osobny bilans” o którym mowa w art. 65 par. 1 K.s.h. oznacza przygotowanie sprawozdania finansowego zawierającego informacje o zyskach i stratach spółki w roku obrotowym na okoliczność wystąpienia wspólnika ze spółki. „Bilans, na podstawie którego dokonywane są rozliczenia ze wspólnikiem występującym ze spółki sporządzany jest według odmiennych zasad niż bilanse roczne, to jest w bilansie tym wartość poszczególnych składników majątku spółki należy ustalić, nie według wartości bilansowej, lecz według wartości dla przedsiębiorstwa, czyli ceny jaką można uzyskać na rynku” – podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 9 października 2013 r. w sprawie o sygn. II FSK 2847/11.

Czym jest „wartość zbywcza” majątku spółki jawnej?

„Wartość zbywcza” majątku spółki jawnej jest to „wartość jaką wspólnicy uzyskaliby, sprzedając na wolnym rynku całe swoje przedsiębiorstwo (spółkę) która następnie jest dzielona w taki sposób, aby ustalić część przypadającą na występującego wspólnika”. Powyższa definicja wynika z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 23 stycznia 2019 r.  w sprawie o sygn. akt I SA/Łd 670/18 (orzeczenie nieprawomocne).

Czy rozliczenie byłego wspólnika spółki jawnej będzie zawsze dodatnie?

O tym w jaki sposób należy wyliczyć wartość zbywczą majątku spółki jawnej dla celów rozliczenia byłego wspólnika spółki jawnej odpowiedział Sąd Najwyższy (SN) w wyroku z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie o sygn. akt  III CSK 290/08.

W jego uzasadnieniu czytamy: „Wartość tę ustala się na podstawie osobnego bilansu i przy jej oznaczaniu, (…)  należy uwzględnić składniki materialne i niematerialne: wartość rynkową poszczególnych praw należących do spółki, renomę firmy, lokalizację, klientelę itp. Zgodnie z poglądem przeważającym w literaturze wlicza się też wszelkie roszczenia (wierzytelności) spółki wobec wspólnika i wspólnika wobec spółki. Wszystkie te, z natury samodzielne roszczenia, z chwilą dokonania wystąpienia wspólnika ze spółki tracą swoją samodzielność i są uwzględniane jako czynnik wpływający na wysokość udziału należnego występującemu wspólnikowi. Zalicza się więc także sumy pobrane przez wspólników z kasy spółki jako zaliczki na poczet należnego im zysku osiąganego przez spółkę. (…)”.

Na tenże wyrok powołał się SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 marca 2017 r. w sprawie o sygn. akt IV CSK 264/16.

Podkreślił w nim: „Udział kapitałowy ustępującego wspólnika może być pomniejszony o jego udział w stratach. Może też mieć wartość ujemną, pomimo dodatniej wartości majątku spółki, jeśli suma pobranych przez wspólnika, za zgodą pozostałych wspólników, zaliczek na poczet udziału w zyskach (art. 52 § 1 k.s.h.) przewyższa wartość udziału kapitałowego tego wspólnika (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 marca 2009 r., III CSK 290/08, nie publ.)”.

Jeżeli obliczony udział kapitałowy wspólnika ma wartość dodatnią, wtedy  powinien zostać wypłacony w pieniądzu, natomiast  rzeczy wniesione do spółki przez wspólnika tylko do używania zwraca się w naturze (art. 65 par.3 K.s.h.).

Podstawa prawna:

– art. 51 – 52, art. 58 pkt 5 ,  art. 61, art. 62, art. 65 Ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. Dz.U. 2019. 505)

Źródło:

1.    Pyzioł W., Szumański A., Weiss I.,  Prawo spółek , Warszawa 2014

2.    Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 5 marca 2009 r. ( sygn. akt III CSK 290/08)

3.    Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2017 r. (sygn. akt  IV CSK 264/16)

4.    Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 października 2013 r. (sygn. akt II FSK 2847/11)

Objaśnienie:

[1] Pyzioł W., [w:] Pyzioł W., Szumański A., Weiss I.,  Prawo spółek , Warszawa 2014, s. 70

[2] Tamże, s. 70

[3]  „Rokiem  obrotowym” jest  rok kalendarzowy lub inny okres trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych – art. 3 ust. 1 pkt 9 Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.Dz.U.2019. 351)

[4]  Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2017 r. (sygn. akt  IV CSK 264/16)

Stan prawny na 23 kwietnia 2019 roku

Wanda Książek – współpracownik Portalu

Masz pytania związane z tematem artykułu, bądź chcesz skonsultować swój problem prawny z zakresu prawa lub podatków?