Przedawnienie zobowiązań – skutki podatkowe w podatku dochodowym

Obowiązująca od dnia 9 lipca 2018 r. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2018. 1104) wprowadziła do Kodeksu cywilnego (K.c.) instytucję przedawnienia z mocy prawa. Z  dyspozycji nowego art. 117 par. 2[1] K.c. wynika, że po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Oznacza to, iż sąd z własnej inicjatywy bada przedawnienie wierzytelności.   

Pisaliśmy o tym w artykule:

Prawo cywilne 2018: Przedawnienie z mocy prawa – czy zawsze (2)

Powstaje pytanie: Czy roszczenie przedawnione z mocy prawa podatnik powinien  rozliczyć w PIT ?  Odpowiedź jest w poniższym artykule.

Przedawnienie zobowiązań a przychód podatkowy

Z art. 9 ust. 1 ustawy  o podatku dochodowym od osób fizycznych (u.p.d.o.f.) [1] wynika, że opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Zgodnie z dyspozycją  art. 14 ust. 2 pkt 6 u.p.d.o.f. przychodem z działalności gospodarczej jest wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań, z zastrzeżeniem ust. 3 pkt 6, [2] w tym z tytułu zaciągniętych kredytów (pożyczek), z wyjątkiem umorzonych pożyczek z Funduszu Pracy. Powyższy przepis dotyczy jednak wprost osób uzyskujących dochody z pozarolniczej działalno ści gospodarczej.

W zakresie osób nie prowadzących pozarolniczej działalności gospodarczej – zastosowanie znaleźć może jednak inny przepisów. Do przychodów podatkowych zalicza się bowiem także przychody z tzw. „innych źródeł” (art. 10 ust. 1 pkt 9 u.p.d.o.f.) „za które uważa się w szczególności” (…)  i inne nieodpłatne świadczenia” (art. 20 ust. 1 u.o.p.d.o.f.).

Dyrektor Krajowej Informacji  Skarbowej w wydanej interpretacji indywidualnej prawa podatkowego dotyczącej obowiązków informacyjnych związanych z przedawnieniem się roszczenia Banku o spłatę wierzytelności dłużnika podkreśla: „Zwrot w „szczególności” dowodzi, że definicja przychodów z innych źródeł ma charakter otwarty i nie ma przeszkód, aby do tej kategorii zaliczyć również przychody inne niż wymienione wprost w przepisie art. 20 ust. 1 ww. ustawy”. [3]

Co do zasady„Przychód powinien być przypisany do tego źródła, którego opis w sposób najbardziej szczegółowy odpowiada sposobowi jego powstania (…)” – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku  z dnia 19 kwietnia 2017 r. w sprawie II FSK 154/15.

„Nieodpłatne świadczenie” – pogląd NSA

Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w Uchwale Składu Siedmiu Sędziów z dnia 18 listopada 2002 w sprawie FPS 9/02 (orzeczenie prawomocne) podaje, że dla celów podatkowych pod pojęciem „nieodpłatnego świadczenia”, należy rozumieć  „(…) te wszystkie zdarzenia prawne i zdarzenia gospodarcze w działalności osób prawnych, których skutkiem jest nieodpłatne, tj. niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu, przysporzenie majątku (…) osobie, mające konkretny wymiar finansowy”. [4] Na ten wyrok powołał się NSA w także Uchwale z dnia 10 października 2006 r. (sygn. akt.  II FPS 1/06) .

Przedawnienie zobowiązań a podatek

W przypadku uznania przez sąd przedawnienia, po stronie podatnika (dłużnik), który został tym samym zwolniony z konieczności zapłaty – powstaje przychód z tytułu przedawnionej wierzytelności.

Przychód ten należy opodatkować podatkiem dochodowym od osób fizycznych.  Potwierdzają to ostatnio wydane interpretacje indywidualne prawa podatkowego, które także po zmianach w Kodeksie cywilnym nadal zachowują swoją aktualność.

„Odnosząc się jednakże do momentu powstania przychodu z tytułu przedawnienia zobowiązania (…)  powstaje on w momencie upływu terminu przedawnienia” – wskazał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej (KIS) w interpretacji indywidualnej (znak: 0111-KDIB2-2.4011.71.2017.1.JW) wydanej dnia 12 czerwca 2017 roku.

W sytuacji „gdy występuje niemożność przymusowego wyegzekwowania zobowiązania, (…) dłużnik uzyskuje pewną korzyść majątkową, przejawiającą się w tym, że nie musi realnie wykonać zobowiązania. (…)  Dłużnik kosztem wierzyciela osiąga realne przysporzenie majątkowe” – i „ które – jako przychód z innych źródeł podlega – co do zasady – opodatkowaniu podatkiem dochodowym” – podkreślił organ interpretacyjny.

Przychód z „innych źródeł” – stanowisko organu skarbowego

Podobne stanowisko zostało przedstawione przez  Dyrektora KIS w interpretacji indywidualnej wydanej w dniu 9 maja 2018 r. (znak: 0114-KDIP3-2.4011.137.2018.3.AK1).

We wniosku zostało przedstawione zdarzenie przyszłe. Wnioskodawca – bank krajowy w ramach swojej działalności gospodarczej udziela m.in. pożyczek klientom indywidualnym. Zdarzają się sytuacje, gdy konsumenci nie spłacają zaciągniętych pożyczek. Instytucja bankowa podejmuje wtedy działania windykacyjne, lecz nie zawsze udaje się odzyskać dług. Tak jest w przypadku upływu terminu przedawnienia roszczenia, jeżeli klient odpowiadając na nakaz zapłaty podniesie zarzut przedawnienia. [5] Bank zaprzestaje wtedy dochodzenia roszczeń a jego wierzytelność  przekształca się w tzw. zobowiązanie naturalne.

Zatem „w następstwie przedawnienia dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku spłaty zadłużenia (ustaje obowiązek spełnienia świadczenia). Skutki finansowe przedawnienia zobowiązania z tytułu wierzytelności są zatem, takie same jak przy ich umorzeniu. (…) Konsument osiąga realne przysporzenie majątkowe, które – jako przychód z innych źródeł – podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym. W tej sytuacji, stosownie do postanowień art. 42a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, na Wnioskodawcy ciąży obowiązek sporządzenia informacji PIT-8C” –  stwierdził Dyrektor KIS.

Wierzyciel wystawi PIT – 8C

W wyniku uwzględnienia przez sąd przedawnienia  roszczenia o zapłatę wierzytelności, wierzyciel np. bank jest zobowiązany do sporządzenia informacji PIT-8C dotyczącej  dłużników. W „informacji PIT-8C, (…) jako przychód z innych źródeł zobowiązany jest wykazać wartość przedawnionego zobowiązania (należność główną oraz odsetki umowne wymagane na dzień przedawnienia), którego dłużnik odmawia spłacenia, z rok podatkowy w którym nastąpiło przedawnienie”.  W ten sposób „(…) dłużnik uzyskuje bowiem przysporzenie majątkowe w związku z przedawnieniem się zobowiązania z tytułu udzielonych kredytów (pożyczek), (…) których Wnioskodawca był świadczeniodawcą” – czytamy w interpretacji indywidualnej (znak: 0114-KDIP3-2.4011.275.2018.1.MG) wydanej przez Dyrektora KIS w dniu 14 czerwca 2018 r.

Podsumujmy …

Z chwilą przedawnienia wierzytelności z mocy prawa, staje się ona przychodem podatnika i należy ją rozliczyć w PIT. W tym przypadku wierzyciel powinien sporządzić i przesłać dłużnikowi PIT- 8C.

Jeżeli chodzi o zobowiązania przedawnione  przepis art. 20 ust. 1 u.p.d.o.f. nie zawiera o tym konkretnej informacji. Powoduje to wiele  trudności w interpretacji tego przepisu, ponieważ trzeba wtedy stosować posiłkowo inne przepisy lub odwoływać się do judykatury lub  stanowiska organu skarbowego.

Podstawa prawna:

– art. 9 ust. 1, art. 10 ust. 1 pkt 9, – art. 14 ust. 2 pkt 6, art. 20 ust. 1 Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. 2018.200)

Objaśnienie:

[1] u.p.d.o.f.:  Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. 2018.200).

[2] Art. 14 ust. 3 pkt 6 u.p.d.o.f. stanowi: Do przychodów, o których mowa w ust. 1 i 2, nie zalicza się kwoty stanowiącej równowartość umorzonych zobowiązań, w tym także umorzonych pożyczek (kredytów), jeżeli umorzenie zobowiązań jest związane z postępowaniem restrukturyzacyjnym lub postępowaniem upadłościowym.

[3] Interpretacja Indywidualna (znak: 0114-KDIP3-2.4011.275.2018.1.MG) wydana przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej w dniu 14 czerwca 2018 r.

[4] Uchwała Składu Siedmiu Sędziów NSA z dnia 18 listopada 2002 , FPS 9/02 – http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/DBDEBE064A (dostęp w dniu 25.06.2019 r.).

[5] Po zmianie przepisów od 9 lipca 2018 r. sąd uwzględni przedawnienie z urzędu (art. 117 par. 2[1] K.c.).

Stan prawny na 25 czerwca 2019 roku

Wanda Książek – współpracownik Portalu

Zapraszamy do kontaktu z Kancelarią, jeśli artykuł ten Państwa zainteresował lub potrzebują Państwo więcej informacji.