Zwolnienie od kosztów sądowych – podstawowe zasady – cz. 3

Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jako wyjątek od zasady, że do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki przewiduje instytucję zwolnienia od kosztów sądowych.

Zwolnienie od kosztów sądowych może wynikać wprost z ustawy albo z mocy postanowienia sądu lub referendarza sądowego i może mieć różny zakres.  Zwolnienie od kosztów sądowych przewidziane w ustawie o kosztach sądowych w postępowaniu cywilnym może przybrać postać braku obowiązku uiszczania kosztów sądowych lub braku obowiązku uiszczania jedynie opłat sądowych.

Z mocy ustawy, zgodnie z art. 96 ust. 1 u.o.k.s. nie mają obowiązku uiszczania kosztów sądowych:

• strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych,
• strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów,
• strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone,
• pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych,
• kurator wyznaczony przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy,
• prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta i Rzecznik Finansowy,
• powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów,
• inspektor pracy oraz związki zawodowe w sprawach z zakresu prawa pracy,
• strona w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego,
• osoba ubezwłasnowolniona w sprawach o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia,
• strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd – w zakresie przyznanego jej zwolnienia,
• powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących ochrony indywidualnych interesów konsumenta,
• strona dochodząca naprawienia szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego,
• osoba ubiegająca się o uzyskanie kompensaty na podstawie ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych.

Zwolnienie od kosztów sądowych przewidzianych w art. 96 ust. 1 jest całkowite. Strona w całości zwolniona od kosztów sądowych z mocy ustawy nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków, które obciążają tymczasowo Skarb Państwa.

Częściowym zwolnieniem od kosztów sądowych z mocy ustawy został objęty Skarb Państwa (art. 94 u.o.k.s), organizacje pożytku publicznego (z wyjątkiem spraw dotyczących prowadzonej przez te organizacje działalności gospodarczej) stowarzyszenia ogrodowe, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w sprawach dotyczących realizacji zleconego zadania publicznego na podstawie przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (art. 104) – nie mają obowiązku uiszczania opłat.

Ponadto nie pobiera się opłat a wydatki ponosi Skarb Państwa, w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób.

W całości od kosztów sądowych może zwolnić stronę także sąd, z takim samym skutkiem, jak w przypadku zwolnienia wprost z mocy ustawy, czyli strona nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków, które obciążają tymczasowo Skarb Państwa.

Sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych także w części, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko części tych kosztów. Częściowe zwolnienie od tych kosztów może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie. Strona częściowo zwolniona od kosztów sądowych obowiązana jest uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości, jaka nie jest objęta zwolnieniem przyznanym przez sąd.

Zwolniona /w całości lub w części/ od kosztów sądowych może zostać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny a także osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.

Zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi i kosztów innych rodzajów postępowania (art. 108 i art. 7 ust. 1 u.o.k.s.).

Stan prawny: 22 czerwca 2017 r.

Joanna Mucha – współpracownik Portalu