A jeśli zapis windykacyjny obejmuje rzecz, która nie jest już własnością testatora lub zobowiązał się do jej zbycia, np. wcześniej sporządził umowę przedwstępna sprzedaży mieszkania czy samochodu? Czy taki zapis jest ważny?
Zgodnie z treścią nowelizacji, przedmiotem zapisu mogą być tylko przedmioty należące do spadkodawcy w chwili otwarcia spadku. Przedmioty te muszą nie tylko należeć do spadkodawcy, lecz także spadkodawca nie może być zobowiązany do ich zbycia, a zatem istnienie umowy przedwstępnej zobowiązującej do zbycia określanej rzeczy jak mieszkanie czy samochód w chwili śmierci spadkodawcy sprawia, że zapis windykacyjny staje się bezskuteczny.
Czy nabywający rzecz z tytułu zapisu windykacyjnego dowiaduje się przed jej przyjęciem, co otrzymał i jakie ewentualne obciążenia na nim spoczywają?
Zapis windykacyjny może być uczyniony tylko w testamencie sporządzonym formie aktu notarialnego. W takim testamencie wskazuje się wyraźnie osobę i przedmiot zapisu. Nad prawidłowością zapisu windykacyjnego czuwa notariusz. Po śmierci spadkodawcy istnieje obowiązek zawiadamiania sądu spadku lub notariusza w celu niezwłocznego otwarcia i ogłoszenia testamentu, pod groźbą odpowiedzialności cywilnej (odszkodowawczej), grzywny, a nawet odpowiedzialności karnej. Zgodnie z art. 652 kodeksu postępowania cywilnego o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu sąd spadku lub notariusz zawiadamia m.in. osoby, których dotyczą rozrządzenia testamentowe, a więc także zapisobiercę windykacyjnego, który ma następnie 6 miesięcy na przyjęcie lub odrzucenie zapisu, co może być uczynione przed sądem lub notariuszem. Gdy zapisobierca wie na pewno, że długi spadkowe przekraczają wartość odziedziczonego majątku, najbezpieczniej jest zapis odrzucić, wówczas nie musi się angażować w procedurą spadkową, co może być dla niego kłopotliwe. Jeżeli nie wie tego może przyjąć zapis, co nie jest, aż tak ryzykowne bowiem za długi spadkowe zapisobierca windykacyjny odpowiada tylko do wysokości wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego, a przy tym odpowiedzialność ta jest dzielona z pozostałymi spadkobiercami w sposób solidarny, co sprawia, że zapisobierca może później od spadkobierców dochodzić zapłaty długu spadkowego, w celu wyrównania nadpłaty, którą sam na rzecz wierzyciela uiścił, bowiem pozostali spadkobiercy byli wówczas niewypłacalni.
Czy wprowadzenie zapisu windykacyjnego wpłynie na gospodarkę poprzez większą stabilność przedsiębiorstw?
Z pewnością ustanowienie zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo to bardzo korzystny sposób na zachowanie integralności przedsiębiorstwa, jeżeli zostanie uczyniony na rzecz „zapisobiercy gospodarnego.” Pamiętać przy tym należy, że w celu zachowania integralności przedsiębiorstwa warto będzie ustanowić również „gospodarnego wykonawcę” testamentu, który ma obowiązek wydać przedmiot zapisu windykacyjnego po dokonaniu działu spadku. Wówczas można mieć gwarancje, że na czas postępowania spadkowego przedsiębiorstwo będzie znajdowało się w dobrych rękach.
Jakie mamy możliwości przyjęcia lub odrzucenia zapisu windykacyjnego? Co dzieje się w razie jego odrzucenia?
W tym zakresie stosuje się odpowiednie przepisy o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Gdy zapisobierca wie na pewno, że długi spadkowe przekraczają wartość odziedziczonego majątku, najbezpieczniej jest zapis odrzucić, wówczas nie musi się angażować w procedurę spadkową, co może być dla niego kłopotliwe. Jeżeli nie wie tego może przyjąć zapis, co nie jest, aż tak ryzykowne bowiem za długi spadkowe zapisobierca windykacyjny odpowiada tylko do wysokości wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego, a przy tym odpowiedzialność ta jest dzielona z pozostałymi spadkobiercami w sposób solidarny. Powyższe ma taki skutek, że zapisobierca może później od spadkobierców dochodzić zapłaty długu spadkowego, w celu wyrównania nadpłaty, którą sam na rzecz wierzyciela uiścił, bowiem pozostali spadkobiercy byli wówczas niewypłacalni.
Co jeśli otrzymane rzeczy obciążone są długami?
Wówczas jak to zostało wyżej wskazane zapisobierca windykacyjny odpowiada tylko do wysokości wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego, a przy tym odpowiedzialność ta jest dzielona z pozostałymi spadkobiercami w sposób solidarny. Jeżeli zapisobierca nie chce się angażować w procedurę spadkową bowiem z góry wie, ze jego przedmiot zapisu zostanie pochłonięty przez długi, wówczas powinien zapis odrzucić.
Wysokość zachowku wyliczana jest na podstawie wartości przekazanego w zapisie windykacyjnym przedmiotu. Czy można określić jaki to będzie procent całej sumy?
Taki rachunek jest możliwy, a nawet konieczny bowiem przy obliczaniu zachowku i osób zobowiązanych do jego zapłaty uwzględnia się nie tylko spadkobierców, lecz także obdarowanych przez spadkobiercę za jego życia, a od wejścia w życie omawianej nowelizacji także zapisobierców windykacyjnych. W tym zakresie konieczne mogą okazać się wyliczenia powołanego przez sąd biegłego rzeczoznawcy majątkowego.
Prawo określa trzy grupy, które obciążane są podatkiem od spadku i darowizny, kto wchodzi do każdej z nich i jakie są kwoty wolne od podatku?
Zgodnie z art. 14 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. (Dz.U.97.16.89 j.t) zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe.
3. Do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:
1) do grupy I – małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
2) do grupy II – zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
3) do grupy III – innych nabywców.
Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych.
Zgodnie z art. 9 powołanej ustawy opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:
1) 9.637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
2) 7.276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
3) 4.902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
2. Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie.
Warto dodać, że pod pewnym warunkami zwalnia się całkowicie od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Warunki te określa art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Autor: Michał Tomasiak, Rachelski i Wspólnicy Kancelaria Prawnicza
