Ponieważ żadna działalność gospodarcza nie jest „samotną wyspą”, osoby prowadzące taką działalność muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje oraz stosować się do ogólnie przyjętych zasad życia społecznego i ekonomicznego. Ci, którzy nie spełniają tych warunków, mogą zostać z obrotu gospodarczego wykluczeni.
Kwestie związane z pozbawieniem prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, pełnomocnika lub reprezentanta spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeń reguluje art. 373 Prawa upadłościowego i naprawczego (pr. up. i n.). Na jego podstawie sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w stosunku do osoby, która:
a) ze swej winy, będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o jej ogłoszenie,
b) po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, do których wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy,
c) po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości (art. 373 § 1 pkt. 1,2,3).
Dodatkowo sąd może orzec zakaz wobec dłużnika, który jest osoba fizyczną, jeżeli uzna, że jego niewypłacalność jest następstwem celowego działania lub rażącego niedbalstwa (art. 374 pr. up. i n.).Według Sądu Najwyższego (orzeczenie z dn. 14 lutego 2006, II CSK 14/05) za niedochowanie należytej staranności wymaganej od profesjonalnego uczestnika obrotu gospodarczego wyczerpującego znamiona winy nieumyślnej w postaci niedbalstwa można uznać wadliwe sporządzenie dwóch kolejnych wniosków o ogłoszenie upadłości, które okazały się bezskuteczne i w następstwie czego przekroczono ustawowy termin do dopełnienia tej czynności.
Zakaz może obowiązywać od trzech do dziesięciu lat. Wyznaczając czas trwania zakazu sąd bierze pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego (I CSK 460/06 z dn. 21 marca 2007 r.),w przypadku wielości osób, którym zarzucono winę w rozumieniu art. 373 ust. 1 pr. up. i n. możność pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia określonych funkcji podlega rozważeniu wobec każdej z tych osób w sposób zindywidualizowany. Przedmiotem badania i oceny sądu jest kwestia jakie obowiązki ciążyły na każdej z nich, oraz jakie działania w związku z tym podejmowały. Może się okazać, że sankcja w postaci pozbawienia praw powinna dotknąć wszystkie osoby ale może się też okazać, że powinna dotyczyć tylko niektórych z wymienionych osób.
Sąd zawsze orzeka łącznie pozbawienie wszystkich praw wymienionych w art. 373 pr. up. i n. Nie jest możliwe pozbawienie np. prawa prowadzenia działalności gospodarczej, ale pozostawienie prawa pełnienia funkcji członka rady nadzorczej czy pełnomocnika.
Informacja o orzeczeniu zakazu prowadzenia działalności na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka radcy nadzorczej, pełnomocnika lub reprezentanta spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeń jest jawna. Można je znaleźć z w Rejestrze Dłużników Niewypłacalnych prowadzonym przez Krajowy Rejestr Sądowy.
Warto zaznaczyć, że postępowanie o orzeczeniu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wszczyna się wyłącznie na wniosek wierzyciela, tymczasowego nadzorcy sadowego, zarządcy przymusowego, syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy oraz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego.
Prawo wierzyciela, bądź innej uprawnionej do tego osoby, do zgłoszenia żądania orzeczenia wobec dłużnika zakazu prowadzenia działalności gospodarczej ograniczone jest określonym ustawowo rocznym terminem (art. 377 pr. up. i n.). Termin liczony jest od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a gdy nie złożono takiego wniosku – od dnia, w którym dłużnik zobowiązany był go złożyć. Termin ten nie podlega przedłużeniu ani przywróceniu.
Osoba objęta zakazem, o którym mowa, traci możliwość prowadzenia legalnej działalności gospodarczej.
Autor: Stanisław Rachelski, radca prawny
