Roszczenia o zapłatę z tytułu zachowku dochodzi się w trybie procesowym. Osoba uprawniona do zachowku, zapłaty z tego tytułu powinna dochodzić od spadkobierców. Wnosząc do sądu pozew o zachowek, jeżeli uprawniony nie pewności co do składu masy spadkowej, można wnioskować o sporządzenie spisu inwentarza. Do spisu tego wciągnięty jest majątek oraz długi spadkodawcy z podaniem wartości każdego przedmiotu oraz wysokości obciążającego długu. W spisie wskazana zostaje wartość czystego spadku, z uwzględnieniem wartości rzeczy oraz praw spornych. Spis inwentarza sporządza komornik sądowy, który ma obowiązek dążyć do zebrania wszelkich danych umożliwiających dokładne określenie przedmiotu i jego wartości. W przypadku, gdy do majątku spadkowego wchodzą przedmioty o nieustalonym składzie bądź wartości, może okazać się konieczne wydanie opinii przez biegłego sądowego, który określiłby ich wartość.
Jeżeli na rachunkach bankowych znajdują się środki pieniężne, a Powodowi nie jest znany bank, w którym spadkodawca je przechowywał, powinien on wystąpić z wnioskiem o wyjawienie majątku spadkowego (jeżeli takie środki nie widnieją w spisie inwentarza). W powyższym wniosku należy wskazać istnienie wątpliwości co do zgodności spisu inwentarza z rzeczywistym składem majątku spadkowego. W takiej sytuacji sąd może nakazać spadkobiercy (na wniosek Powoda) m.in. „złożenie przedmiotów spadkowych nie ujawnionych w spisie inwentarza, jeżeli mu są wiadome, z podaniem miejsca przechowania ruchomości i dokumentów dotyczących praw majątkowych, jak również z wyjaśnieniem podstawy prawnej tych praw”. W sytuacji, gdy znany jest bank, w którym znajdują się środki pieniężne spadkodawcy, wystarczy zawnioskować o skierowanie zapytania przez Sąd do banku o stan rachunku bądź rachunków bankowych na dzień śmierci spadkodawcy.
Występujący o zachowek może także wnieść do Sądu wniosek o zabezpieczenie roszczenia o zachowek, argumentując, że brak zabezpieczenia może uniemożliwić lub poważnie utrudnić wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia (art. 730¹ §2 k.p.c.). We wniosku trzeba wskazać sposób zabezpieczenia, jak również sumę zabezpieczenia – suma ta nie może być wyższa od dochodzonego roszczenia liczonego wraz z odsetkami do dnia wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia oraz z kosztami wykonania zabezpieczenia, a ponadto może obejmować również przewidywane koszty postępowania (art. 736 § 1 i § 2 k.p.c.).
Gdy w sprawie mamy do czynienia z roszczeniem pieniężnym, zastosowanie znajdzie art. 747 k.p.c. dotyczący zabezpieczenia właśnie takich roszczeń. Można wtedy złożyć wniosek (w ramach zabezpieczenia) o ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub zajęcie ruchomości. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia ustanawiające zakaz zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu jest podstawą wpisu w księdze wieczystej ostrzeżenia o zakazie zbywania tych praw (art. 752³ § 1 k.p.c.). Wpisu powyższego dokonuje się na wniosek uprawnionego. Postanowienie o wpisie doręczane jest również spółdzielni mieszkaniowej, która ponosi odpowiedzialność za szkodę spowodowaną czynnościami umożliwiającymi zbycie prawa.
Autor: Monika Kępczyńska, Kancelaria Prawna Monika Kępczyńska
