Co do zasady, stosownie do art. 31 ustawy z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Wspólność taka trwa przez cały okres trwania małżeństwa, chyba że ustanie na skutek: (a) zawarcia przez małżonków umowy (rozszerzającej wspólność ustawową, bądź ją ograniczającej, albo ustanawiającej rozdzielność majątkową), albo na skutek (b) orzeczenia sądu o ustanowieniu rozdzielności majątkowej lub ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków, czy też orzeczenia separacji oraz (c) na skutek ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. Do powstania wspólności ustawowej nie dochodzi, gdy w chwili zawarcia małżeństwa obowiązywała małżonków umowa ograniczająca lub wyłączająca wspólność ustawową.
Ustrój wspólności majątkowej przyjmuje, że majątkiem małżonków staje się to, co małżonkowie nabędą w czasie trwania wspólności. Wspólność ustawowa nie jest ustrojem przymusowym, małżonkowie mogą w drodze umowy wspólność tę rozszerzyć (na przedmioty nabyte przed jej powstaniem lub te ze szczególnych źródeł) lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Wspólnością ustawową są także objęte przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków nawet w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
Przyjmuje się, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.
Zasadą jest samodzielne zarządzanie majątkiem wspólnym. Małżonkowie mogą samodzielnie dokonywać czynności zarządu majątkiem wspólnym, przy czym zasada lojalności wymaga, by informowali się o tym nawzajem.
Charakterystyczna cechą wspólności ustawowej jest to, że jest to tzw. wspólność bezudziałowa, a w czasie trwania tej wspólności małżonkowie nie mogą rozporządzać swoimi prawami do majątku wspólnego i nie mogą się ich wyzbyć na rzecz osób trzecich.
Zniesienie wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa możliwe jest w następujących przypadkach:
(a) zawarcia przez małżonków umowy majątkowej w formie aktu notarialnego, w której wspólność ustawową rozszerzą lub ograniczą albo ustanowią rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa, w konsekwencji czego, może w ogóle nie dojść do powstania wspólności);
(b) z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej – istotnym jest także, że ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków;
(c) z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, a także w przypadku orzeczenia separacji.
Wspólność ustawowa ustaje także z chwilą ustania małżeństwa, bez względu na przyczynę – rozwód, czy śmierć jednego z małżonków.
Autor: Jowita Czaplicka, radca prawny
Gregorowicz-Ziemba Krakowiak Gąsiorowski Kancelaria Prawna
