Definicję wartości niematerialnych i prawnych zawiera art. 3 ust. 1 pkt 14 ustawy o rachunkowości. Ustawodawca podaje w nim, że są to nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki.
Do wartości niematerialnych należy:
- nabyta wartość firmy,
- koszty zakończonych prac rozwojowych.
Natomiast wartościami prawnymi są:
- autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,
- prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych,
- know-how.
W Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości MSR 38 (Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. (-) – Dz. Urz. UE L 320/ 1 z dnia 29.11.2008)
„Składnik wartości niematerialnych to możliwy do zidentyfikowania niepieniężny składnik aktywów, nieposiadający postaci fizycznej”.
Co to są autorskie prawa majątkowe i prawa pokrewne?
Zgodnie z dyspozycją art. 1 ust. 1-2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. 2022. 2509) przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Przykładowo będzie to utwór literacki, film, zdjęcie, utwór muzyczny, program komputerowy. Natomiast prawem pokrewnym będzie licencja czyli zezwolenie na odpłatne korzystanie z tych utworów.
Jakie informacje stanowią know-how firmy?
Know-how (z j. ang. „wiedzieć jak”) – oznacza „informacje związane ze zdobytym doświadczeniem w dziedzinie przemysłowej, handlowej lub naukowej” ( art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT)
Przykładem know-how będą wyniki przeprowadzonych w firmie badań naukowych, receptury wytwarzanych produktów (przepis na ciastko), nieopatentowane wynalazki, niezarejestrowane wzory użytkowe, sposób zarządzania firmą, baza klientów, sposób sprzedaży produktu finalnego ( samochód).
Co tworzy wartość firmy?
Wartość firmy (z j.ang. goodwill) stanowi składnik przedsiębiorstwa. Jak podaje Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu Uchwały z dnia 21 lutego 2022 r. w sprawie o sygn. akt III FPS 2/21 ( Legalis nr 2660993):
„do goodwill zalicza się m.in.: warunki rozwojowe przedsiębiorstwa, jego pozycję na rynku, stałość klienteli, zorganizowanie personelu, dobrą renomę, przygotowanie fachowe załogi, organizację, stałość systemu kooperacji. (-) Niemniej składniki te należy traktować jako część przedsiębiorstwa, ponieważ prawodawca wyraźnie wskazuje, że w skład przedsiębiorstwa wchodzą zarówno elementy niematerialne, jak i materialne”.
Wartość firmy ma pozytywny wpływ na jej wycenę, ponieważ:
„posiada określoną, ustaloną przez strony wartość”, która powinna „zostać uwzględniona przy określaniu wartości rzeczy i praw majątkowych stanowiących składniki przedsiębiorstwa” ( tak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 czerwca 2018 r. sygn. akt I SA/Gd 357/18 , Legalis nr 1801088).
Kiedy koszty zakończonych prac rozwojowych zalicza się do wartości niematerialnych i prawnych ?
W świetle art. 33 ust. 2 ustawy o rachunkowości koszty zakończonych prac rozwojowych prowadzonych przez jednostkę na własne potrzeby, poniesione przed podjęciem produkcji lub zastosowaniem technologii, zalicza się do wartości niematerialnych i prawnych, jeżeli:
1) produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie określone,
2) techniczna przydatność produktu lub technologii została stwierdzona i odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie jednostka podjęła decyzję o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii,
3) koszty prac rozwojowych zostaną pokryte, według przewidywań, przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania technologii.
Wartości niematerialne i prawne powinny być ewidencjonowane
Z dyspozycji art. 22n ust. 2 ustawy o PIT wynika, że podatnicy prowadzący podatkową księgę przychodów i rozchodów są obowiązani do prowadzenia ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Powinna ona zawierać co najmniej:
1) liczbę porządkową, datę nabycia, datę przyjęcia do używania, określenie dokumentu stwierdzającego nabycie, określenie środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej, symbol Klasyfikacji Środków Trwałych, wartość początkową, stawkę amortyzacyjną, kwotę odpisu amortyzacyjnego za dany rok podatkowy i narastająco za okres dokonywania tych odpisów, w tym także, gdy składnik majątku był kiedykolwiek wprowadzony do ewidencji (wykazu), a następnie z niej wykreślony i ponownie wprowadzony, zaktualizowaną wartość początkową, zaktualizowaną kwotę odpisów amortyzacyjnych, wartość ulepszenia zwiększającą wartość początkową, datę likwidacji oraz jej przyczynę albo datę zbycia.
Niniejsza ewidencja jest potrzebna w celu dokonania późniejszych odpisów amortyzacyjnych.
Okresy amortyzacji wartości niematerialnych i prawnych – regulacja prawna
Okresy amortyzacji wartości niematerialnych i prawnych reguluje przepis art. 22m ustawy o PIT oraz art. 16m ust. 1 ustawy o CIT . Ustawodawca podaje w nich, że:
„okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych od wartości niematerialnych i prawnych nie może być krótszy niż:
1) od licencji (sublicencji) na programy komputerowe oraz od praw autorskich – 24 miesiące;
2) od licencji na wyświetlanie filmów oraz na emisję programów radiowych i telewizyjnych – 24 miesiące;
3) od poniesionych kosztów zakończonych prac rozwojowych – 12 miesięcy;
4) od pozostałych wartości niematerialnych i prawnych – 60 miesięcy”.
Podstawa prawna:
Art. 3 ust. 1 pkt 14 Ustawy z dnia 29 września 1994 r.o rachunkowości (t.j. Dz.U. 2023. 120)
Stan prawny na dzień 5 marca 2024 roku
Małgorzata Gach
Wanda Książek
