Co to jest umowa adhezyjna?
Takim określeniem są nazywane umowy, które są zawierane de facto bez negocjowania ich treści – po prostu poprzez „przystąpienie” do nich. Z tego powodu umowy te nazywane są umowami przystąpienia – strona słabsza może albo do umowy przystąpić albo zrezygnować w ogóle z jej zawarcia.
Zwykle tego typu umowy są zawierane między podmiotem o zdecydowanie mocniejszej pozycji rynkowej (np. jedna ze stron takiej umowy są banki, instytucje finansowe, dostarczyciele energii, innych mediów) a przeciętnym klientem (w tym także konsumentem). Umowy te są de facto nienegocjowalne – zwykle strona stosująca tego typ umowy posługuje się Ogólnymi warunkami umów lub Regulaminami.
Czy można dowolnie stosować umowy adhezyjne?
Prawo przewiduje ograniczenia w stosowaniu umów adhezyjnych. Granice swobody kontraktowania wyznacza art. 3531 k.c.:
„Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”.
Dodatkowo z art. 58 kc przewiduje sankcje nieważności na wypadek sprzeczności umowy z przepisami prawa lub zasadami współżycia społecznego: Zgodnie z art. 58 k.c.:
„§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
- 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
- 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana”.
Dodatkowe ograniczenia w obrocie z konsumentami
Dodatkowo pamiętać należy, że umowy adhezyjne można zawierać z:
- przedsiębiorcami;
W przypadku umów zawieranych z konsumentami istnieją dodatkowe ograniczenia odnoszące się wprost do treści i szczegółowych zapisów w tego typu umowach. Wprowadzenie tych dodatkowych ograniczeń jest konsekwencją przekonanie ustawodawcy, że konsument jako podmiot słabszy powinien podlegać daleko większej ochronie niż profesjonalny podmiot (za profesjonalistę uważa się także przedsiębiorcę prowadzącego drobna działalność gospodarczą, w odniesieniu do którego nie obowiązują takie podwyższone standardy ochrony jego praw).
Kodeks cywilny w przepisach art. 3851 § 1 i 3 KC dla obrotu konsumenckiego wprost posługuje się pojęciami „niedozwolonych postanowień umownych” (nazywanych także klauzulami abuzywnymi lub klauzulami szarymi).
Art. 3851 § 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
- 2. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.
- 3. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.
- 4. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.
Co to są klauzule abuzywne (klauzule niedozwolone)?
Klauzulami abuzywnymi w umowach z konsumentami są więc takie konkretne zapisy w umowie, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu (a więc takie, które nie zostały z nim uzgodnione, lecz zostały mu przedstawione przez druga stronę do zaakceptowania). Dodatkowo taki zapis umowy – by zostać uznany za klauzulę niedozwoloną – musi kształtować prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Przykładowy wykaz klauzul abuzywnych zawarty jest w art. 3853 KC. Zgodnie z nim w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:
- wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie;
- wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;
- wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony;
- przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy;
- zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta;
- uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju;
- uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie;uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta;
- przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy;
- uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie;
- przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową;
- wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania;
- przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy
- pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;
- zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia
- nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy;
- nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego;
- stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia;
- przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia;
- przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy;
- uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności;
- przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta;
- wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy
- uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności;
- przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta;
- wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.
Katalog klauzul niedozwolonych (abuzywnych) w obrocie konsumenckim zawarty w kodeksie cywilnym nie jest zamknięty – jest tylko przykładowy.
Jak odbywa się kontrola stosowanych wzorców w umowach z konsumentami?
Stosowane przez przedsiębiorców w umowach z konsumentami wzorce umowne podlegają kontroli.
Kontrola ta odbywać się może w dwojaki sposób:
- Przed sądem właściwości ogólnej w ramach postępowania toczącego się między stosującym niedozwolone klauzule a konsumentem – mówi się wówczas o kontroli incydentalnej. Wyrok wydany w takiej sprawie ma skutek wyłącznie między stronami takiego sporu. W toku takiej sprawy konsument może podnieść, iż dany zapis stanowił klauzule abuzywną.
- Konsument może również powiadomić Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o podejrzeniu stosowania przez przedsiębiorcę niedozwolonego postanowienia wzorca umowy i zostać dopuszczony w charakterze zainteresowanego do udziału w postępowaniu prowadzonym przez Urząd w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Jest to tzw. kontrola abstrakcyjna wzorca.
Wynikiem postępowania w sprawie o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone jest wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji administracyjnej, w której rozstrzyga, czy dana klauzula ma niedozwolony charakter oraz zakazuje jej dalszego wykorzystywania. Decyzja UOKiK uznająca postanowienie wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na postawie klauzuli wskazanej w decyzji. Decyzje Prezesa publikowane są tutaj .
Przypomnieć należy, że przed wejściem w życie znowelizowanej Ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, czyli przed 17 kwietnia 2016 r., wzorce umowne podlegały tzw. kontroli abstrakcyjnej przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Jeśli Sąd uznał wzorzec za niedozwolony to następnie dochodziło do wpisania go przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów do specjalnego rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone.
Joanna Mizińska, adwokat
Kancelaria Adwokacja Joanna Mizińska
https://digiartia.com/product/legal-power-law-firm-html-template/
https://digiartia.com/product/justitia-multiskin-lawyer-legal-wordpress-theme/