Przesłanka odwołania darowizny, jaką jest rażąca niewdzięczność, odnosi się do działań obdarowanego, które przy uwzględnieniu różnych okoliczności, można obiektywnie uznać za niewłaściwe i wysoce krzywdzące dla darczyńcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.05.2003r., IV CKN 115/01). Mogą one być skierowane przeciwko niemu zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni. Do tej kategorii zalicza się między innymi popełnienie przestępstw przeciwko życiu lub zdrowiu darczyńcy, jego czci czy mieniu.
Muszą one zostać podjęte ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze, ponieważ przede wszystkim wewnętrzne poczucie pokrzywdzenia darczyńcy, a nie samo popełnienie wobec niego przestępstwa, jest konieczne dla odwołania darowizny szczególnie, gdy sąd karny orzekając o popełnieniu przez osobę obdarowaną przestępstwa warunkowo umorzył postępowanie karne w wyniku stwierdzenia nieznacznego stopienia jej winy i społecznej szkodliwości czynu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6.12.2012r., IV CSK 172/12).
Z reguły za rażącą niewdzięczność nie są uznawane czyny nieumyślne obdarowanego czy również przykrości i krzywdy czynione impulsywnie, mieszczące się w granicach zwykłych konfliktów występujących w życiu codziennym. Nie uznajemy za rażącą niewdzięczność również działań obdarowanego, które zostały wywołane zachowaniem się darczyńcy. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15.06.2010r, II CSK 68/10)
Niewdzięczność w stopniu rażącym może polegać nie tylko na działaniu, lecz także na nie podjęciu działania. Dzieje się tak, gdy w wyniku świadomego naruszenia podstawowych obowiązków ciążących na obdarowanym względem darczyńcy ponosi on krzywdę (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.03.2001r., V CKN 1599/00). Umowa darowizny rodzi po stronie obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności. Jest on niezwykle istotny w przypadku, gdy do zawarcia umowy dochodzi między osobami najbliższymi, ponieważ spoczywa na nich powinność świadczenia wzajemnej pomocy i opieki wynikająca ze stosunków rodzinnych. Kluczowym dla zakwalifikowania tego rodzaju zaniechania jako rażącej niewdzięczności jest więc osobisty charakter naruszonych obowiązków wynikający ze stosunków między obdarowanym i darczyńcą. Sąd Najwyższy jako przykłady rażącej niewdzięczności wymienia m. in. odmówienie pomocy w chorobie oraz odmowę pomocy osobie starszej.
Nieudzielanie przez obdarowanego pomocy darczyńcy w podejmowanych przez niego przedsięwzięciach czy opiece nad wymagającą jej osobą trzecią nie stanowi rażącej niewdzięczności, ponieważ obdarowany nie ma obowiązku świadczenia pracy na rzecz darczyńcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2000r., II CKN 810/98).
Wykonywanie prawa otrzymanego przez obdarowanego również nie może zostać uznane za rażącą niewdzięczność wobec darczyńcy. Odwołanie darowizny nie jest możliwe z powodu rozporządzania przedmiotem darowizny w sposób niezgodny wolą darczyńcy. Nie może on odwołać darowizny, by zapobiec sprzedaniu przez obdarowanego ziemi, którą od pokoleń uprawiała jego rodzina czy zainstalowaniu nieoryginalnych części w zabytkowym samochodzie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.12.2004r., III CK 63/04).
Moralny aspekt rażącej niewdzięczności wiąże możliwość odwołania darowizny przede wszystkim z subiektywnie odczuwaną przez darczyńcę krzywdą. Z tego powodu uprawnienie do odwołania darowizny wygasa w przypadku przebaczenia obdarowanemu. Przebaczyć może jedynie darczyńca, natomiast akty przedstawiciela ustawowego czy pełnomocnika nie wywierają w tej materii żadnych skutków. Przebaczenie nie wymaga żadnej szczególnej formy, ponieważ jest przejawem uczuć i osobistego stosunku darczyńcy do obdarowanego. Konieczne jest jedynie zamanifestowanie przez darczyńcę braku jakichkolwiek pretensji wobec obdarowanego. W związku z faktem, że przebaczenie nie jest oświadczeniem woli, nie wymaga ono zdolności do czynności prawnych – wystarczające jest działanie darczyńcy z rozeznaniem.
Ponieważ darczyńcy przysługuje jedynie uprawnienie do odwołania darowizny, niewykorzystanie go w terminie roku od momentu dowiedzenia się o rażącej niewdzięczności obdarowanego również wywołuje skutek w postaci jego wygaśnięcia. W sytuacji powtarzających się aktów możliwych do zakwalifikowania jako przejawy rażącej niewdzięczności, każdy wypadek nagannego zachowania się obdarowanego, który może być traktowany jako rażąca niewdzięczność, daje podstawę do odwołania darowizny i każda z osobna podlega osobnemu przedawnieniu z art. 899 § 3 KC. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.11.2004r., III CK 601/03)
W ramach podsumowania warto jeszcze raz zwrócić uwagę na kluczowe znaczenie osobistych stosunków między darczyńcą i obdarowanym dla odwołania darowizny. Nie tylko są one najważniejszym kryterium składającym się na pojęcie rażącej niewdzięczności, dla którego orzecznictwo stanowi swego rodzaju ramy, ale zasadniczo decydują one o skorzystaniu przez darczyńcę z przyznanego mu przez ustawodawcę uprawnienia.
Tekst jest kontynuacją artykułu „Odwołanie darowizny – kiedy zachodzi rażąca niewdzięczność?”.
Autor:
Aleksandra Woźniak, ekspert w serwisie http://www.szybkieumowy.pl/ Tysiące wzorów umów do pobrania w jednym miejscu.
