Prokura w spółkach handlowych

Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa, które może zostać udzielone wyłącznie osobie fizycznej posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych, jedynie przez przedsiębiorcę wpisanego do rejestru.
Wyjątek w tym zakresie stanowi spółka kapitałowa w organizacji jak również spółka handlowa w likwidacji, które nie mogą udzielić prokury.

Prokura upoważnia do dokonywania wszystkich czynności sądowych oraz pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, z wyjątkiem zbywania bądź obciążania przedsiębiorstwa i nieruchomości, do czego niezbędne jest pełnomocnictwo szczególne.
Prokura podobnie jak pełnomocnictwo jest jednostronną czynnością prawną o charakterze upoważniającym. W obu przypadkach mamy do czynienia ze stosunkiem prawnym opartym o szczególnego rodzaju więź zaufania między mocodawcą a umocowanym (prokurentem).
Ostatecznie jednak między prokurą a pełnomocnictwem występuje szereg różnic, do których można zaliczyć w szczególności:
– ścisłe związanie prokury z prowadzeniem przedsiębiorstwa mocodawcy;
– możliwość udzielenia prokury wyłącznie przez przedsiębiorcę wpisanego do rejestru wyłącznie osobie fizycznej posiadającej pełna zdolność do czynności prawnych
– nie możność skutecznego ograniczenia przez mocodawcę zakresu umocowania prokurenta w stosunku do osób trzecich
– prokura jest nieprzenaszalna, a zatem prokurent nie ma prawa ustanowić dla mocodawcy dalszych prokurentów
– prokura wymaga ujawnienia w rejestrze przedsiębiorców
– prokura wymaga dla swojej ważności formy pisemnej pod rygorem nieważności;
– śmierć mocodawcy lub utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie wywołuje skutku w postaci wygaśnięcia prokury.

Prokura może być udzielona jednej lub kilku osobom; jeżeli jest udzielona jednej osobie mówimy o prokurze samoistnej, w przypadku umocowania kilku osób – każda z nich może działać samodzielnie o ile mocodawca nie upoważni ich do łącznego działania.

Prokura wygasa wskutek jej odwołania, śmierci prokurenta, utraty przez prokurenta zdolności do czynności prawnych oraz wykreślenia mocodawcy z rejestru przedsiębiorców.

Udzielenie i odwołanie prokury w spółkach osobowych na przykładzie spółki jawnej
Decyzja o ustanowieniu prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki. Zgoda ta musi być wyrażona pozytywnie (nie wystarczy milczenie któregoś ze wspólników, rozumiane jako brak jego sprzeciwu). Nie jest jednakże konieczne, aby decyzja, o której mowa, zapadała w obecności wszystkich wspólników (wspólnik może wyrazić swoją zgodę np. telefonicznie, korespondencyjnie). Nie jest również wymagane, aby zgoda została przez wszystkich wyrażona w tym samym czasie (podjęcie decyzji o ustanowieniu prokury dochodzi do skutku z chwilą wyrażenia na to zgody przez ostatniego wspólnika).
W przypadkach gdy więcej niż jedna osoba jest uprawniona do prowadzenia spraw spółki, decyzja o ustanowieniu prokury wymaga – jako decyzja wewnętrzna – jej wykonania w drodze złożenia mającemu być ustanowionym prokurentowi stosownego pisemnego oświadczenia woli. Oświadczenie to może złożyć każdy wspólnik uprawniony do reprezentacji, przy czym mają tu ewentualnie zastosowanie zasady dotyczące tzw. reprezentacji łącznej.
Przepis art. 41 ksh regulujący powyższą kwestię nie jest jednak przepisem bezwzględnie obowiązującym, w związku z czym wspólnicy mogą w umowie we własnym zakresie ustalić zasady ustanawiania prokury. W szczególności możliwe jest zastrzeżenie umowne powierzające prawo do ustanowienia prokury jednemu ze wspólników albo kilku określonym wspólnikom. Ogólnie rzecz ujmując, zasady ustanawiania prokury nie muszą pokrywać się z zasadami prowadzenia spraw spółki w pozostałym zakresie.

Prokura może być odwołana przez każdego ze wspólników mającego prawo prowadzenia spraw spółki samodzielnie, tzn. bez konieczności uzyskania zgody innych wspólników. Jeżeli wspólnik chcący odwołać prokurę ma (co jest regułą) prawo do reprezentowania spółki, wówczas odwołanie prokury sprowadza się do złożenia prokurentowi stosownego oświadczenia w dowolnej formie.

Analogicznie kwestia udzielenia i odwołania prokury w spółce partnerskiej w której nie został powołany zarząd, spółce komandytowej oraz komandytowo – akcyjnej. W spółce komandytowej do udzielenia/odwołania prokury nie jest wymagana zgoda komandytariusza, podobnie jak w przypadku spółki komandytowo – akcyjnej nie ma wymogu uzyskania zgody akcjonariusza.

Zasady udzielania oraz odwoływania prokury w spółkach kapitałowych

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością powołanie prokurenta wymaga zgody wszystkich członków zarządu, natomiast odwołać prokurenta może każdy członek zarządu samodzielnie. Umowa spółki może jednak odmiennie uregulować te zagadnienia, gdyż normy prawne zawarte w art. 208 § 2-8 ksh są dyspozytywne.

Na udzielenie prokury przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością składają się dwa akty. Pierwszy akt, mający postać zgody członków zarządu, stanowi decyzję w stosunkach wewnętrznych (forum internum) i nie powoduje skutków prawnych na zewnątrz (forum externum). W tym celu konieczny jest drugi akt polegający na dokonaniu jednostronnej czynności prawnej – złożeniu przez spółkę oświadczenia woli stanowiącego źródło umocowania prokurenta (art. 96 k.c.) zgodnie z regułami reprezentacji. Konieczność formalnego wyodrębniania obu aktów nie zachodzi wówczas, gdy ta sama osoba jest uprawniona do podjęcia decyzji w sprawie ustanowienia prokury i złożenia oświadczenia woli o jej udzieleniu. Taka sytuacja występuje wtedy, gdy umowa daje tylko jednemu zarządcy albo każdemu z nich uprawnienie do powołania prokurenta, przy jednoczesnym obowiązywaniu w spółce jednoosobowej reprezentacji wszystkich albo niektórych członków zarządu.

W doktrynie zdecydowanie przeważa stanowisko, zgodnie z którym zgoda wszystkich członków zarządu na powołanie prokury stanowi jedynie akt wewnętrzny, który nie jest równoznaczny z udzieleniem prokury, wymagającym złożenia oświadczenia woli przez spółkę zgodnie z zasadami reprezentacji.

Prokurę w spółce z o.o., stosownie do art. 208 § 7,może odwołać każdy członek zarządu. Przepis ma jednak charakter iuris dispositivi (art. 208 § 1). Możliwe są klauzule umowne przyznające uprawnienie do odwołania prokury większej liczbie zarządców (np. „odwołanie prokury wymaga zgody przynajmniej dwóch z nich”). Z punktu widzenia komentowanego przepisu nie ma znaczenia to, czy członek zarządu odwołujący prokurę ma prawo jednoosobowej reprezentacji spółki. Odwołanie (cofnięcie) prokury w stosunkach zewnętrznych wymaga jednak złożenia przez spółkę oświadczenia woli zgodnie z zasadami reprezentacji.

Te same zasady powoływania i odwoływana prokury odnoszą się do spółki partnerskiej w której został powołany zarząd.

Spółka Akcyjna
W spółce akcyjnej, podobnie jak w spółce z o.o. powołanie prokurenta wymaga zgody wszystkich członków zarządu, zaś odwołać go może każdy z członków zarządu.

Warunkiem powołania prokury jest uchwała zarządu podjęta na jego posiedzeniu jednomyślnie, chyba że regulamin dopuszcza podejmowanie uchwał w inny sposób, np. przez podpisanie uchwały przez wszystkich członków zarządu. Taką uchwałę zarządu należy traktować jako przesłankę ważności oświadczenia woli o ustanowieniu prokury. Zgoda wszystkich członków zarządu poprzedza analogicznie jak w spółce z o.o. oświadczenie woli o ustanowieniu prokury.

Analogicznie jak w przypadku spółki z o.o. ustawa dopuszcza możliwość odmiennego uregulowania w statucie spółki zagadnień związanych z udzielaniem i odwoływaniem prokury.

Autor: Justyna Gogacz, aplikant radcowski, specjalista ds.prawnych