Projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej – co wprowadza?

Ministerstwo Rozwoju i Finansów przygotowało projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Wprowadza ono nowe zasady prawne, które umożliwią kontynuowanie działalności  firmy figurującej w Centralnej Ewidencji i Informacji Działalności Gospodarczej (CEIDG) po śmierci przedsiębiorcy.  Projekt niniejszej ustawy należy do pakietu „100 zmian dla firm”. Zatem na czym ma polegać zarząd sukcesyjny?

Sukcesja firmy rodzinnej, czyli jaka sukcesja ?

Literatura prawnicza podaje, że „Sukcesja to <<międzypokoleniowy transfer władzy i własności, to jedno z podstawowych kryteriów uznania danego podmiotu za rodzinny>> (-)”. [1] Pod tym pojęciem należy rozumieć przekazywanie firmy rodzinnej kolejnemu pokoleniu. Przykładowo w pierwszym pokoleniu firmą zarządza samodzielnie właściciel, w drugim pokoleniu jego następcy prawni tj. dzieci, a dalej wnuki.

Obecny stan prawny

W dzisiejszym stanie prawnym wraz ze śmiercią właściciela jego firma także faktycznie przestaje istnieć. Wygasają wtedy umowy o pracę, koncesje, licencje lub zezwolenia potrzebne  do prowadzenia danego rodzaju działalności gospodarczej.  Utracone zostają także kontakty handlowe. Pozostają natomiast niespłacone zobowiązania przedsiębiorcy np. niezapłacone faktury, czy kredyty zaciągnięte przez firmę.

Nieco statystyki

W projektowanej ustawie Ministerstwo Rozwoju podaje: „Obecnie w CEIDG jest wpisanych ponad blisko 200 tysięcy osób, które ukończyły 65 rok życia. (…) Z badania przeprowadzonego przez Instytut Biznesu Rodzinnego wynika, że aż 70% właścicieli firm rodzinnych chce przekazać biznes swoim następcom prawnym, jednakże 41,5% z nich nie myślało o tym, jak tego dokonać, 31% zainteresowało się problematyką sukcesji, ale nie ma dokładnego planu działania. Tylko 9,2% respondentów odpowiedziało, że są dobrze przygotowani na przekazanie biznesu swoim następcom”. [2]

Cel regulacji prawnej w zakresie zarządu sukcesyjnego

„Podstawowym celem regulacji jest zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi, warunków do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci, przy uwzględnieniu, że przedsiębiorstwo należy postrzegać jako dobro prawne, mające nie tylko wartość majątkową i gospodarczą, ale także społeczną. Pośrednim celem regulacji jest wzmocnienie ochrony praw osób trzecich związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkim pracowników, kontrahentów i podmiotów współpracujących z przedsiębiorcą” – czytamy w uzasadnieniu projektu ustawy .

Projektowane zmiany

W projektowanej ustawie wprowadzone zostaje nowe prawo sukcesji. Będzie powołana instytucja tymczasowego zarządu sukcesyjnego do prowadzenia  przedsiębiorstwa w spadku  w osobie zarządcy  sukcesyjnego.  Chodzi tutaj o to, że po śmierci właściciela firmy powołany zarządca sukcesyjny będzie prowadził jego przedsiębiorstwo do czasu zakończenia postępowania spadkowego (dział spadku). Umożliwi to ciągłość w działaniu przedsiębiorstwa.

1. Definicja „przedsiębiorstwa w spadku”

Art. 4 ust. 1 projektu ustawy stanowi, że w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, należące do spadku po przedsiębiorcy przedsiębiorstwo, jego zorganizowana część albo udział we współwłasności przedsiębiorstwa, także jeżeli jest przedmiotem zapisu windykacyjnego, a w przypadku gdy przedsiębiorca w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim, także część majątku wspólnego małżonków obejmująca składniki przedsiębiorstwa, stanowią przedsiębiorstwo w spadku.

Zarządca sukcesyjny będzie posługiwał się dotychczasową nazwą firmy zmarłego przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku”.

Przykład:

Jan Nowak Wyrób i sprzedaż mebli  w spadku

2. Zarząd sukcesyjny i zarządca sukcesyjny

Zgodnie z art. 7 projektu zarząd sukcesyjny ma obejmować zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku.

Zarządca sukcesyjny ma działać w imieniu własnym, ale na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy i małżonka przedsiębiorcy, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku.  Co istotne, w jednym czasie może być powołany tylko jeden zarządca sukcesyjny (art. 8 i 9 ust. 1 projektu).

Projektodawca wskazuje, iż zarządcą sukcesyjnym będzie mogła być wyłącznie osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych i nie była karana.

Może, ale nie musi być spokrewniona ze spadkodawcą. Podkreśla się również, „(-) że nie ma żadnych przeszkód, by na zarządcę sukcesyjnego został powołany następca prawny przedsiębiorcy lub jego małżonek. Należy założyć, że funkcję zarządcy sukcesyjnego pełnić będzie najczęściej jeden ze spadkobierców (zapisobierca windykacyjny lub małżonek) lub osoba wskazana przez przedsiębiorcę za życia.”. [3]

Powołanie zarządcy sukcesyjnego

Zarządcę sukcesyjnego (prokurent mortis causa) może powołać przyszły spadkodawca. Składa on wtedy stosowne oświadczenie na piśmie pod rygorem nieważności i składa stosowny wniosek do CEIDG (art. 11 projektu) .

W przypadku, gdy przedsiębiorca nie powołał zarządcy sukcesyjnego, zarządcę sukcesyjnego może powołać :

1) małżonek przedsiębiorcy za zgodą wszystkich znanych mu spadkobierców przedsiębiorcy albo zapisobiercy windykacyjnego, albo

2) osoba, która przyjęła zapis windykacyjny, którego przedmiotem zapisu jest przedsiębiorstwo i uzyskała zgodę małżonka przedsiębiorcy (12 ust. 1 projektu),

2) osoba, która przyjęła spadek i uzyskała zgodę wszystkich znanych jej spadkobierców oraz małżonka przedsiębiorcy (12 ust. 1 projektu).

Co ważne, oświadczenie o ustanowieniu zarządcy sukcesyjnego powinno zostać złożone w terminie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Wymaga ono zachowania formy aktu notarialnego oraz zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego wyrażonej w formie pisemnej pod rygorem nieważności oraz wpisu do CEIDG ( art. 12 ust. 2 i 3 projektu).

Uprawnienia zarządcy sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny w ramach zarządu przedsiębiorstwem w spadku, w szczególności:

1) może dokonywać samodzielnie czynności w zakresie zwykłego zarządu,

2) w zakresie przekraczającym zwykły zarząd – może dokonywać czynności tylko po uzyskaniu zgody wszystkich następców prawnych i małżonka przedsiębiorcy (…),

3) może zaciągać tylko takie zobowiązania, które są związanie z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku oraz mogą być zaspokojone z dochodów lub z majątku  przedsiębiorstwa  w spadku,

4) dokonuje czynności prawnych i faktycznych związanych z zatrudnieniem w przedsiębiorstwie, (…),

5) jest uprawniony do zawierania, wykonywania i rozwiązywania umów, w tym także umów  zawartych przed śmiercią przedsiębiorcy, o ile nie wygasły,

6) reguluje zobowiązania prywatnoprawne i publicznoprawne związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa,

7) występuje w postępowaniach sądowych, administracyjnych, podatkowych, sądowoadministracyjnych w sprawach dotyczących przedsiębiorstwa

8) może dysponować rachunkiem bankowym przedsiębiorcy wykorzystywanym przy prowadzeniu przedsiębiorstwa. [4]

Czas trwania zarządu sukcesyjnego

Zarząd sukcesyjny będzie miał charakter tymczasowy. Zarządca sukcesyjny będzie mógł prowadzić przedsiębiorstwo w spadku „(-) do czasu działu spadku, nie dłużej jednak niż przez okres dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy” Co ważne, zarządcy sukcesyjnemu będzie przysługiwało wynagrodzenie z tytułu pełnionej funkcji (o ile nie zdecyduje się działać bez pobierania wynagrodzenia). Przyjęto, że do wynagrodzenia zarządcy sukcesyjnego znajdą zastosowanie odpowiednio przepisy o zleceniu (art. 735 k.c.) – podkreśla projektodawca.

Projektowana ustawa ma wejść w życie z dniem 1 stycznia 2018 roku.

Źródło:

Projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwa osoby fizycznej (projekt z dnia 14 lipca 2017 r.) https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12300657/12447328/12447329/dokument299753.pdf

Objaśnienie:

[1]  Piekarski W., Rudzińska J. , Znaczenie procesu sukcesji w polskich firmach rodzinnych [w:] http://www.logistyka.net.pl/bank-wiedzy/e-gospodarka/item/download/78535_a726b8045c267894318eab1580c69792 (dostęp w dniu 22 listopada 2017 r.)

[2] Uzasadnienie projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwa osoby fizycznej (projekt z dnia 14 lipca 2017 r.) https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12300657/12447328/12447329/dokument299755.pdf (dostęp w dniu 22 listopada 2017 r.)

[3] Tamże

[4] Tamże

Wanda Książek – współpracownik Portalu