W drugiej części artykułu znajduje się odpowiedź na pytanie: Do kogo po rozwodzie będzie należał dom wybudowany na działce jednego z byłych małżonków ?”.
Przypomnijmy …
Dom wybudowany wspólnie przez małżonków na działce należącej do jednego z nich nie wchodzi w skład ich majątku wspólnego. Należy do właściciela nieruchomości, ponieważ zgodnie z dyspozycją art. 48 Kodeksu cywilnego „(-) do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania”. Nie jest w tym przypadku istotne, kto inwestował w jego budowę. W czasie trwania małżeństwa można tę kwestię uregulować poprzez :
- przeniesienie własności nieruchomości z majątku odrębnego do majątku wspólnego (rozszerzenie wspólności majątkowej),
- darowiznę udziału drugiego z małżonków w nieruchomości (akt notarialny).
Sposoby podziału majątku wspólnego po rozwodzie małżonków
W czasie trwania wspólności ustawowej nie można podzielić majątku wspólnego. Jest to możliwe dopiero z chwilą jej ustania. Tak może być m.in. po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego. Strony mogą wówczas podzielić swój majątek w drodze umowy np. w formie aktu notarialnego (art. 1037 par. 1 K.c. w powiązaniu z art. 46 KRO) lub w trybie sądowego postępowania nieprocesowego (art. 566 – 567 K.p.c.). W piśmiennictwie podkreśla się: „Umowa w przedmiocie podziału majątku wspólnego powinna (-) określać sposób podziału, zawierać oświadczenia o przeniesieniu udziałów lub postanowienia dotyczące spłat i dopłat oraz terminów ich uiszczenia”. [1]
Co ważne, sąd rejonowy może rozpoznać wniosek o podział majątku w postępowaniu rozwodowym pod warunkiem, że „(-) przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu” (art. 58 par. 3 KRO). W praktyce oznacza to, że samo postępowanie dotyczące kwestii rozwodu – nie może być sporne, bowiem w takim przypadku Sąd nie rozpozna złożonego wniosku o podział majątku.
Rozwód małżonków a prawo do domu wybudowanego wspólnie na nieruchomości jednego z nich
W wyniku podziału majątku sąd przyzna dom, temu z byłych małżonków, które jest właścicielem działki. Tak będzie, gdy w czasie trwania małżeństwa strony nie zawarły umowy rozszerzającej wspólność majątkową o przedmiotową działkę albo darowizny udziału drugiego z małżonków w tej nieruchomości.
W Uchwale z dnia 18 stycznia 1982 r. w sprawie III CZP 54/81 Sąd Najwyższy wyraził następujący pogląd: „Okoliczność, że wzniesienie budynku na nieruchomości powódki było wspólnym przedsięwzięciem obojga stron w czasie trwania ich małżeństwa i łączącej ich wówczas ustawowej wspólności majątkowej, nie zmienia faktu, że ten budynek nie może być traktowany jako odrębny od gruntu przedmiot majątku wspólnego, lecz jedynie jako część składowa nieruchomości stanowiącej własność powódki”.
Podział majątku wspólnego – nakłady i wydatki, czyli co
Przy podziale majątku z art. 45 par. 1 KRO należy rozliczyć nakłady/wydatki pochodzące z majątku wspólnego na majątek osobisty i z majątku osobistego na majątek wspólny w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej. Wyjątek stanowią wydatki i nakłady konieczne „(-) na przedmioty majątkowe przynoszące dochód” oraz wydatki i nakłady zużyte „(-) w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności”.
W art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego , ani też Kodeksie cywilnym nie ma definicji „nakładów” i „wydatków”. Z pomocą przychodzi piśmiennictwo. „Jednolicie jednak przyjmuje się, że „wydatki na rzecz” to, ogólnie ujmując, koszty związane z nabyciem rzeczy, zaś „nakłady na rzecz” to koszty związane z zachowaniem, ulepszeniem poprawieniem, czy konserwacja rzeczy”. [2]
Przykładowo nakłady mogą pochodzić z wynagrodzenia za pracę, wspólnych kredytów. Może być również tak, iż pieniądze przeznaczone na budowę domu pochodzą ze spadku drugiego z byłych małżonków. Wydatki i nakłady konieczne obejmują przeprowadzane remonty np. malowanie domu, remont dachu, ponoszone opłaty np. podatek od nieruchomości.
Rozliczenie wydatków i nakładów przy podziale majątku wspólnego małżonków
Z Uchwały Sądu Najwyższego (SN) z dnia 16 grudnia 1980 r. III CZP 46/80 wynika:
”W sytuacji, gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności ustawowej wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku odrębnego jednego z nich, wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych z chwili podziału majątku wspólnego”.
W celu ustalenia wartości nieruchomości sąd powołuje biegłego. Dokonuje on wtedy wyceny wartości budynku i w ten sposób ustalone zostają nakłady na nieruchomość z majątku wspólnego na majątek osobisty.
Literatura prawnicza podaje: „Przy określaniu wartości nieruchomości dla ustalenia spłat przyjąć należy wartość realną, czyli rynkową. Przy jej ustalaniu biegły powinien się kierować cenami uzyskiwanymi przy sprzedaży podobnych nieruchomości w tej samej okolicy”. [3] Oczywiście, jeśli strony są zgodne co do kwestii wartości nieruchomości czy samych nakładów – udział biegłego jest zbędny. Jest on bowiem powoływany w sytuacji gdy wartość nieruchomości lub nakładów pozostaje sporna.
Sytuacje wyjątkowe
Wydaje się, że w pewnych wyjątkowych sytuacjach może dojść do przeniesienia udziału nieruchomości na rzecz małżonka któremu przysługuje jedynie roszczenie o rozliczenie nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty drugiego małżonka. Mowa o sytuacji w której na nieruchomości będącej majątkiem osobistym jednego z małżonków doszło do wzniesienia zabudowań. Miałoby to miejsce wyłącznie w sytuacji gdyby była możliwość fizycznego podziału nieruchomości i samego budynku. Potwierdzenie takiej możliwości odnajdujemy w orzeczeniu SN z 11 marca 1985 r., III CZP 7/85 : „Małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek odrębny tego współmałżonka, może w postępowaniu o podział majątku dorobkowego, na podstawie art. 231 k.c. żądać przeniesienia własności udziału w tej nieruchomości na swoją rzecz „. Orzeczenie to zapadło w innym systemie prawnym, ale jego istotą pozostaje zabezpieczenie np. interesów małżonka przy którym pozostają małoletnie dzieci, a który zamieszkuje w domu małżonka – właściciela nieruchomości, na której dom został wzniesiony. Taka sytuacja byłaby jednakże wyjątkowa i stanowiłaby odstępstwo od zasady która została omówiona w tym artykule.
Podstawa prawna:
– art. 47 par. 2 , art. 48 , art. 191 Kodeksu cywilnego
– art. 45- 46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
– art. 566 – 567 Kodeksu postępowania cywilnego
Literatura:
[1] Skiepko K., Ignaczewski J.(red.), Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków , Warszawa 2013, s. 30
[2] Tamże, s. 192
[3] Tamże, s. 234
Stan prawny na 8 maja 2018 roku
Wanda Książek – współpracownik Portalu
Zapraszamy do kontaktu z Kancelarią, jeśli ten artykuł Państwa zainteresował lub potrzebują Państwo więcej informacji.
https://digiartia.com/product/legal-power-law-firm-html-template/
https://digiartia.com/product/justitia-multiskin-lawyer-legal-wordpress-theme/
