Co do zasady, mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę. Matka zaś może wytoczyć takie powództwo w ciągu sześciu miesięcy od urodzenia dziecka. Powstaje wobec tego pytanie, czy w sytuacji, gdy zarówno ojciec, jak i matka nie wytoczyli stosownego powództwa w przewidzianym czasie, istnieje jeszcze możliwość zaprzeczenia ojcostwa.
Istota zaprzeczenia ojcostwa
Wedle art. 62 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od dnia jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Znaczenie tego przepisu trafnie oddaje rzymska paremia: pater est, quem nuptiae demonstrant (ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo).
Przepis powyższy wyraża domniemanie prawne ojcostwa. Zgodnie z art. 234 Kodeksu postępowania cywilnego, domniemanie prawne polega na tym, że sąd jest związany uznaniem danego faktu za udowodniony. Omawiane domniemanie należy jednak do kategorii domniemań prawnych wzruszalnych (praesumptiones iuris tantum), a więc podlegających obaleniu. Zgodnie z art. 62 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, domniemanie ojcostwa może być podważone właśnie na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.
Termin na wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa
Stosownie do treści art. 63 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Natomiast matka może wytoczyć takie powództwo w ciągu sześciu miesięcy od urodzenia dziecka (art. 69 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).
W orzecznictwie przyjmuje się przy tym, że w procesie o zaprzeczenie ojcostwa obojętna jest okoliczność, że uchybienie omawianemu terminowi nastąpiło bez winy męża matki lub matki (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1963 r., sygn. akt: 2 CR 87/62; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1977 r., sygn. akt: II CR 377/77). W rezultacie niecelowe jest składanie w tego typu sprawach wniosku o przywrócenie terminu, o którym mowa w art. 168 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Mając bowiem na uwadze wskazane wyżej orzeczenia, nikłe jest prawdopodobieństwo uwzględnienia rzeczonego wniosku.
Możliwość wytoczenia powództwa przez prokuratora
Niezależnie do określonych wyżej terminów, powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może jednak wytoczyć prokurator. Zgodnie z art. 86 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, prokurator może wytoczyć takie powództwo, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego.
Prokurator nie jest związany sześciomiesięcznym terminem zawitym dla wytoczenia powództwa, albowiem legitymacja prokuratora do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa ma charakter materialnoprawny. Nie mają więc do niej zastosowania terminy zawite przewidziane dla innych uprawnionych osób (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 1965 r., sygn. akt: I CR 286/65; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1975 r., sygn. akt: II CR 628/75).
Prokurator wytacza powództwo o zaprzeczenie ojcostwa, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Ocena, czy w konkretnej sprawie wytoczenie powództwa jest uzasadnione, należy wyłącznie do prokuratora i nie podlega ono kontroli sądowej (K. Pietrzykowski [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodziny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2010, s. 628).
Należy również wyraźnie podkreślić, że sąd nie jest zobligowany do uwzględnienia powództwa wytoczonego przez prokuratora. Powództwo wytoczone przez prokuratora jest traktowane tak, jak każde inne powództwo wniesione przez pozostałe legitymowane osoby.
Zgodnie z art. 454 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, prokurator wytaczając powództwo o zaprzeczenie ojcostwa jako stronę pozwaną wskazuje zasadniczo męża matki dziecka.
Wobec upłynięcia sześciomiesięcznego terminu na wytoczenie powództwa, matka lub mąż matki dziecka, powinni skierować do prokuratura rejonowego wniosek o rozważenie możliwości wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. We wniosku należy się powołać na fakt, iż wytoczenie powództwa jest uzasadnione z uwagi na dobro dziecka i interes społeczny. Należy również w jak najszerszym zakresie wykazać niepodobieństwo, że mąż matki jest ojcem dziecka.
Możliwość wytoczenia powództwa przez Rzecznika Praw Obywatelskich
Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może wytoczyć również Rzecznik Praw Obywatelskich. Według bowiem art. 14 pkt 4 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Rzecznikowi przysługuje uprawnienie do żądania wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wzięcia udziału w każdym toczącym się już postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi. Do Rzecznika Praw Obywatelskich znajduje zatem zastosowanie także art. 86 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przyznający prokuratorowi prawo do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.
Autor:
Andrzej Jednoralski, aplikant radcowski
Kancelaria Radcy Prawnego „ART”
J A N J E D N O R A L S K I
