Za kilka miesięcy pozycja prawna polskich konsumentów w sporach z przedsiębiorcami ulegnie wzmocnieniu. Stanie się tak w związku z wejściem w życie Ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r., Nr 7, Poz. 44) („Ustawa”). Ustawa wejdzie w życie dnia 19 lipca 2010 r. W związku z tym warto zapoznać się z nowymi rozwiązaniami jakie oferuje tenże akt prawny w dziedzinie ochrony praw konsumentów.
Postępowanie grupowe – definicja
W art. 1 Ustawy wyjaśniono znaczenie pojęcia postępowanie grupowe. Jest to sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej dziesięciu osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.
Postępowanie grupowe – kiedy?
W art. 1 ust. 2 Ustawy wymieniono rodzaje spraw w których jej przepisy mogą znaleźć zastosowanie. Ustawę można zastosować w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.
Dla przykładu, przepisy Ustawy znajdą zastosowaniu w sporach pomiędzy bankami a odbiorcami ich usług, pomiędzy dostawcami energii elektrycznej a jej odbiorcami czy też pomiędzy towarzystwami ubezpieczeniowymi a ubezpieczonymi. Nie oznacza to jednak, że Ustawa znajdzie zastosowanie jedynie w tzw. obrocie masowym. Wręcz przeciwnie, z definicji postępowania grupowego wynika, iż postępowanie grupowe może zostać zainicjowane przez minimum dziesięć osób.
Właściwy sąd
Postępowanie grupowe należy do właściwości sądu okręgowego. Sąd rozpoznawał będzie sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych. Przekazanie postępowania grupowego do właściwości sądu okręgowego podnosi rangę tego rodzaju postępowania oraz wpłynie pozytywnie na rozstrzygnięcie merytoryczne sądu.
Reprezentant grupy
W postępowaniu zbiorowym powództwo w imieniu grupy wytaczał będzie jej reprezentant. Zgodnie z treścią art. 4 ust. 2 Ustawy, reprezentantem grupy może być osoba będąca członkiem grupy albo powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w zakresie przysługujących im uprawnień.
Reprezentant grupy będzie prowadził postępowanie w imieniu własnym, lecz na rzecz wszystkich członków grupy. Przy tym, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie przymusu adwokacko – radcowskiego w postępowaniu grupowym. Postanowił bowiem w art. 4 ust. 4 Ustawy, iż w postępowaniu grupowym obowiązuje zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego. Wyjątkiem od tej zasady będzie sytuacja, w której powód będzie adwokatem lub radcą prawnym. Wprowadzenie obowiązkowej reprezentacji przez adwokata lub radcę prawnego ma na celu profesjonalizację postępowania grupowego. Przy tym Ustawa nie zwalnia od obowiązku takiej reprezentacji nawet w przypadku, w którym członkowie grupy reprezentowani są przez rzecznika konsumentów.
Ustawa stanowi również, iż umowa pomiędzy grupą a pełnomocnikiem, regulująca wynagrodzenie pełnomocnika, może określać wynagrodzenie w stosunku do kwoty zasądzonej na rzecz powoda, nie więcej niż 20 % tej kwoty.
Postanowienie o dopuszczalności postępowania grupowego
O dopuszczalności postępowania zbiorowego będzie rozstrzygał postanowieniem sąd na rozprawie. Sąd odrzuci pozew, jeżeli sprawa nie będzie kwalifikowała się do rozpoznania w postępowaniu zbiorowym, lub wyda postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, w przypadku kwalifikowania się sprawy do omawianego postępowania. Na postanowienie sądu w przedmiocie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym będzie przysługiwało zażalenie.
Ogłoszenie o wszczęciu postępowania grupowego
Istotnym elementem procedury opisanej w Ustawie jest ogłoszenie sądu o wszczęciu postępowania grupowego. Zarządzenie o ogłoszeniu sąd wyda po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.
W art. 11 ust. 2 Ustawy wymieniono elementy, jakie powinno zawierać ogłoszenie. Są to: wymienienie sądu, przed którym toczy się postępowanie grupowe; oznaczenie stron postępowania oraz oznaczenie przedmiotu sprawy; informacje o możliwości przystąpienia do grupy przez osoby, których roszczenia mogą być objęte powództwem grupowym poprzez złożenie reprezentantowi grupy, w oznaczonym terminie, nie krótszym niż jeden, a nie dłuższym niż trzy miesiące, a nie dłuższym niż trzy miesiące od daty ogłoszenia, pisemnego oświadczenia o przystąpieniu do grupy; zasady wynagradzania pełnomocnika; wzmiankę o wiążącym skutku wyroku wobec członków grupy.
Ustawa nakazuje umieścić ogłoszenie o wszczęciu postępowania grupowego w poczytnej prasie o zasięgu ogólnokrajowym. W szczególnych wypadkach – na zarządzenie sądu – ogłoszenie to może zostać zamieszczone w prasie o zasięgu lokalnym. Celem ogłaszania o wszczęciu postępowania grupowego jest dążenie do objęcia postępowaniem jak największej liczby osób, które kwalifikują się do członkostwa w grupie w konkretnej sprawie. Z tego względu Ustawa dopuszcza możliwość zaniechania ogłaszania, gdy z okoliczności sprawy wynika, że wszyscy członkowie grupy złożyli oświadczenie o przystąpieniu do grupy. Przy tym należy zaznaczyć, że przystąpienie do grupy po upływie terminu wyznaczonego przez sąd jest niedopuszczalne.
Ustawa umożliwia pozwanemu podniesienie zarzutów co do członkostwa określonych osób w grupie lub podgrupach. Pozwany może podnieść takie zarzuty w terminie wyznaczonym przez sąd, który jednak nie może być krótszy niż miesiąc. Przy tym w sprawach o roszczenia pieniężne ciężar udowodnienia przynależności członka do grupy spoczywa na powodzie. W innych sprawach do ustalenia przynależności członka do grupy wystarcza uprawdopodobnienie (art. 16 ust. 1 Ustawy).
Czynności procesowe
Odnośnie czynności procesowych podejmowanych przez grupę, należy odnotować, iż zgodnie z ustawą cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia oraz zawarcie ugody wymaga zgody więcej niż połowy członków grupy (art. 19 ust. 1 Ustawy). Przy tym sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia, jak też zawarcie ugody, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami albo zmierzają do obejścia prawa bądź rażąco naruszają interes członków grupy (art. 19 ust. 2 Ustawy).
Prawomocny wyrok zapadły w postępowaniu grupowym ma skutek wobec wszystkich członków grupy. Przy tym należy podkreślić, że zgodnie z brzmieniem art. 1 ust. 3 Ustawy wszczęcie postępowania grupowego nie wyłącza możliwości dochodzenia swych roszczeń przez osoby, nie przystąpiły do grupy lub z niej wystąpiły.
Skutki
Omawiana Ustawa poprawi przede wszystkim pozycję konsumenta na rynku polskim względem przedsiębiorców. Poprawa tej kondycji zmaterializuje się głównie w możliwości współdziałania, niekiedy nawet kilkunastu tysięcy osób, w ramach jednego postępowania.
Przepisy Ustawy stanowią także szansę dla profesjonalnych pełnomocników. Jest tak, gdyż ze względu ułatwienie konsumentom „połączenia sił” przy dochodzeniu swych praw względem przedsiębiorców, ci pierwsi będę chętniej decydować się na drogę sądową.
Z kolei przepisy Ustawy stanowią „zagrożenie” dla przedsiębiorców. Jest tak ze względu na wspomniane wzmocnienie pozycji konsumentów, którzy „wspólnymi siłami” będą w stanie pokryć koszty profesjonalnej reprezentacji prawnej. To zaś zwiększa ryzyko zasądzenia wysokich kwot na rzecz członków grupy.
Ustawa przyczyni się również do usprawnienia działalności sądów. Powodem jest fakt, iż zamiast dużej ilości pojedynczych spraw, które są do siebie podobne, zaistnieje możliwość orzeczenia w stosunku do wszystkich tych spraw w ramach jednego postępowania grupowego.
Autor: Łukasz Obzejta, prawnik w Kancelarii STOPCZYK & MIKULSKI
