Powództwo wzajemne, to powództwo wytoczone przez pozwanego przeciwko powodowi w ramach tego samego postępowania (procesu). W polskim prawie powództwo wzajemne stanowi środek obrony strony pozwanej, umożliwiający jej jednoczesne dochodzenie swoich roszczeń bez konieczności wytaczania odrębnej sprawy. W literaturze przedmiotu powództwo wzajemne określa się mianem „zaczepnej” obrony.
W jakim celu wnosi się powództwo wzajemne?
Powództwo wzajemne stanowi samodzielne powództwo. Celem wytoczenia tego rodzaju powództwa jest jego łączne rozpoznanie z powództwem głównym. Wniesienie powództwa wzajemnego ma ten skutek, że sąd ma obowiązek o każdym powództwie rozstrzygać oddzielnie. Wniesienie powództwa wzajemnego eliminuje konieczność prowadzenia dwóch odrębnych procesów.
Na czym polega istota powództwa wzajemnego?
Powództwo wzajemne może być wzniesione niezależnie od tego, czy pozwany uznaje żądanie powoda, czy nie, oraz niezależnie od zarzutów jakie przeciwko powodowi podnosi.
Istota powództwa wzajemnego sprowadza się do tego, że pozew wzajemny dotyczy innych roszczeń jednakże pozostających w faktycznym i prawnym związku z pozwem głównym. Roszczenia pozwu wzajemnego opierają się na tym samym stanie faktycznym i prawnym, a jedyną różnicą jest to, że są inaczej oceniane przez drugą stronę sporu.
Jakie są warunki dopuszczalności powództwa wzajemnego?
Powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia (art. 204 § 1 zd. 1 k.p.c.).
O tym, czy roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda decydują okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie obu powództw (np. powód żąda wydania rzeczy a pozwany występuje z roszczeniem zwrotu poniesionych nakładów koniecznych na rzecz).
Natomiast o tym, czy roszczenie nadaje się do potrącenia decyduje dyspozycja art. 498 Kodeksu cywilnego (k.c.). Zgodnie z treścią tego przepisu, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
W orzecznictwie wskazuje się, że istotą instytucji potrącenia (kompensaty) jest obustronne wywiązanie się ze zobowiązania w drodze umorzenia wzajemnych wierzytelności przez zaliczenie. W wyniku tego osoby mające wobec siebie wierzytelności z tych samych lub różnych stosunków zobowiązaniowych nie otrzymują efektywnie należnych im świadczeń, lecz na skutek potrącenia każda z nich zostaje zwolniona ze swego zobowiązania albo całkowicie, albo też do wysokości należności niższej.
Przesłanką skutecznego skorzystania z instytucji potrącenia jest istnienie wzajemnych wierzytelności pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem (każda ze stron jest wierzycielem drugiej i jednocześnie jej dłużnikiem).
Wierzytelności muszą też być jednorodzajowe, to znaczy, że dłużnik i wierzyciel muszą być wzajemnie zobowiązani do świadczenia na swoją rzecz pieniędzy lub rzeczy tej samej jakości oznaczonych co do gatunku.
Kolejnym warunkiem skuteczności potrącenia jest możliwość dochodzenia wierzytelności przed sądem lub innym organem państwowym (wierzytelności muszą być zaskarżalne).
Wniesienie powództwa wzajemnego stanowi dla pozwanego alternatywę dla podniesienie w odpowiedzi na pozew zarzutu potrącenia. W praktyce sądowej pozwany z reguły skorzysta z możliwości wniesienie powództwa wzajemnego wówczas, gdy wartość roszczenia, którego dochodzi, jest wyższa od wartości roszczenia głównego.
W kolejnym artykule będzie mowa o tym w jakim terminie należy wnieść powództwo wzajemne i jakie warunki powinno ono spełniać.
Joanna Mucha – współpracownik Portalu
