Strona główna Ogólna Potrącenie wierzytelności

Potrącenie wierzytelności

1527
PODZIEL SIĘ

Potrącenie wierzytelności jest szybkim i wygodnym sposobem na zniesienie wzajemnych zobowiązań. Od potrącenia w sensie materialnoprawnym odróżnić jednak należy zarzut potrącenia, który jest czynnością procesową.
Potrącenie ustawowe uregulowane jest w art. 498 – 505 Kodeksu cywilnego („k.c.”) Zgodnie z art. 498 Kodeksu cywilnego potrącenia dokonać można pod następującymi warunkami:

1.gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami;
2.przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku;
3.obie wierzytelności są wymagalne;
4.obie wierzytelności mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym (są zaskarżalne).

Umorzenie wierzytelności
Warunki te muszą zostać spełnione łącznie, aby potrącenie było skuteczne.
Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Potrącenie jest więc czynnością materialno-prawną skutkującą umorzeniem wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej. Zgodnie z art. 499 k.c. potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie to ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Na marginesie należy wspomnieć, iż potrącenie uregulowane w art. 498 – 505 k.c. jest potrąceniem ustawowym, którego źródłem są przepisy k.c. Ten rodzaj potrącenia należy odróżnić od potrącenia umownego, dokonywanego na podstawie umowy pomiędzy stronami między którymi dochodzi do potrącenia.

Potrącenie jako zarzut w postępowaniu sądowym
Od tak rozumianego potrącenia należy odróżnić zarzut potrącenia zgłaszany w toku postępowania sądowego. W tym przypadku strona tego postępowania (np. pozwany o zwrot pożyczki) podnosi zarzut, iż przed rozpoczęciem postępowania dokonał potrącenia swojej wierzytelności z wierzytelnością drugiej strony. Skutkiem tego sąd oddali roszczenie w odpowiednim zakresie. Wynika stąd, iż skutkiem podniesienia w toku procesu zarzutu potrącenia nie jest umorzenie wierzytelności, ale oddalenie roszczenia o przedmiot potrącenia w zakresie tego potrącenia. Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 14 stycznia 2009 r. (IV CSK 356/08) stwierdził, iż: „Od potrącenia jako czynności materialnoprawnej, odróżnić trzeba zarzut potrącenia będący czynnością procesową. Oświadczenie o potrąceniu, o którym mowa w art. 499 k.c., jest czynnością materialnoprawną powodującą – w razie wystąpienia przesłanek określonych w art. 498 § 1 k.c. – odpowiednie umorzenie wzajemnych wierzytelności, natomiast zarzut potrącenia jest czynnością procesową, polegającą na żądaniu oddalenia powództwa w całości lub w części z powołaniem się na okoliczność, że roszczenie objęte żądaniem pozwu wygasło wskutek potrącenia. Oświadczenie o potrąceniu stanowi zatem materialnoprawną podstawę zarzutu potrącenia”.

Niemniej, możliwa jest dopuszczenie jeszcze trzeciej sytuacji. Mianowicie, Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 20 października 2004 r. (I CK 204/04) wskazał, iż : „Należy podzielić wyrażany w doktrynie i orzecznictwie pogląd, że jeżeli pozwany dopiero w toku sprawy dokonuje potrącenia i zarazem z tego względu zgłasza stosowny zarzut procesowy, to tego rodzaju zachowanie należy zakwalifikować do szczególnej kategorii czynności prawnych, które mają podwójny charakter: są oświadczeniem woli w rozumieniu kodeksu cywilnego, a jednocześnie stanowią czynności procesowe w ścisłym, technicznym sensie. (…) W konsekwencji, w razie podniesienia jedynie procesowego zarzutu potrącenia wchodzi także w rachubę przyjęcie, że jednocześnie zostaje złożone w sposób dorozumiany względnie konkludentny oświadczenie o potrąceniu (…)”.

Z powyższego wynika, iż mogą mieć miejsce następujące sytuacje:
1. dokonanie potrącenia przed wszczęciem postępowania sądowego, poprzez skierowanie oświadczenia woli o potrąceniu do drugiej strony;
2. w sytuacji w której strona uprzednio nie dokonała potrącenia – podniesienie zarzutu potrącenia w postępowaniu sądowym, która to czynność wywołuje jednocześnie skutek materialnoprawny w postaci dokonania potrącenia
i oddalenie powództwa w odpowiednim zakresie;
3. w sytuacji w której strona uprzednio dokonała potrącenia – podniesienie zarzutu potrącenia w postępowaniu sądowym, skutkujące oddaleniem powództwa w zakresie tego potrącenia.

Autor: Łukasz Obzejta, prawnik w Kancelarii STOPCZYK & MIKULSKI