Kodeks postępowania cywilnego (dalej „KPC”) w przepisach od art. 758 do 1088 określa zespół środków, wymuszających spełnienie przez dłużnika świadczenia określonego tytułem wykonawczym. Stosowanie tych środków przez powołane do tego organy państwowe, zwane sądowymi organami egzekucyjnymi, określa się egzekucją sądową. Wskazać należy, iż obok sądowych organów egzekucyjnych istnieją także organy egzekucyjne administracji rządowej i organów gminy, których działanie reguluje ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Sądowe postępowanie egzekucyjne to prawnie zorganizowane działanie organów egzekucyjnych z udziałem zainteresowanych podmiotów, którego podstawowym celem jest doprowadzenie, za pomocą środków przymusu określonych szczegółowo w KPC, do uzyskania przez wierzyciela świadczenia należnego mu od dłużnika, a określonego przez tytuł wykonawczy. Sama egzekucja stanowi główny fundament postępowania egzekucyjnego i zawsze toczy się w jego ramach. Egzekucję określa się jako całokształt środków przymusu właściwych dla określonego sposobu egzekucji (np. egzekucja z nieruchomości, z rachunków bankowych, itp.), jakie organ egzekucyjny może w określonej przez przepisy KPC kolejności zastosować w ramach wybranego przez wierzyciela sposobu egzekucji.
Organami egzekucyjnymi, upoważnionymi do wykonywania tytułów wykonawczych za pomocą przymusu państwowego, są – obok sądów rejonowych – komornicy. Komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji z dnia 29.08.1997r. (t.j. Dz. U. z 2006r., nr 167, poz. 1191 z późn. zm. – dalej „ustawa o komornikach”), komornik wykonuje czynności egzekucyjne w sprawach cywilnych oraz inne czynności przekazane na podstawie odrębnych przepisów. Komornikowi powierzono w szczególności następujące zadania:
a) wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń,
b) wykonywanie innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów,
c) sporządzanie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora.
Ponadto komornik ma prawo doręczania zawiadomień sądowych, obwieszczeń, protestów i zażaleń oraz innych dokumentów za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty, a także ma prawo – na wniosek organizatora licytacji – sprawowania urzędowego nadzoru nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami, z przybiciem najniższej lub najwyższej oferty. Wskazać należy także, iż stosownie do uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 stycznia 2004 r., SK 26/03 , komornik jest szczególnym organem państwowym, organem monokratycznym, wyposażonym przez państwo w określone władcze kompetencje zarówno wobec osób (art. 761 i 764 k.p.c.), jak i wobec innych instytucji publicznych.
Należy mieć na uwadze, iż wierzyciela i komornika nie łączy żaden cywilnoprawny stosunek zlecenia. Z uwagi bowiem na zasadę państwa prawa, przymusowe wykonywanie wyroków w sprawach cywilnych nie odbywa się w drodze osobistych działań wierzyciela ani osób, którym zleca się wykonywanie wyroku. We współczesnym państwie przyjmuje się założenie, iż stosowanie środków przymusu jest monopolem państwa. Egzekucja wyroków sądowych odbywa się więc w ramach kompetencji przyznanych egzekutorowi przez ustawę, nie zaś na zlecenie wierzyciela (tak Z. Szczurek w „Kodeks Postępowania Cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz”, Wyd. Currenda 2005.). Komornik działa w interesie wierzyciela, jednakże dlatego tylko, że tej osobie sąd w egzekwowanym orzeczeniu zapewnił ochronę publicznoprawną.
Podstawą egzekucji jest, zgodnie z art. 776 KPC, tytuł wykonawczy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Tytułem wykonawczym jest zaś tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności –np. zasądzający wyrok sądowy, zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Wierzyciel, mając tytuł wykonawczy i chcący wszcząć postępowanie egzekucyjne celem uzyskania należnego mu od dłużnika świadczenia, składa wniosek o wszczęcie egzekucji do wybranego przez siebie komornika. Zgodnie bowiem z treścią art. 8 ust. 5 ustawy o komornikach, wierzyciel ma obecnie prawo wyboru komornika na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem spraw o egzekucję z nieruchomości – wówczas właściwy jest komornik, działający przy sądzie, w którego okręgu położona jest nieruchomość. Wniosek taki powinien odpowiadać warunkom pisma procesowego (art. 126 KPC) oraz wskazywać świadczenie, podlegające egzekucji, oraz sposób egzekucji. Załącza się także tytuł wykonawczy w oryginale.
Pamiętać należy, iż nawet będąc w posiadaniu tytułu wykonawczego, w którym sąd prawomocnie stwierdza obowiązek dłużnika do świadczenia, nie można w nieskończoność czekać z jego przymusową realizacją. Zgodnie bowiem z art. 125 § 1 kodeksu cywilnego (KC), roszczenie, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu (bądź też ugodą, zawartą przed sądem lub mediatorem) przedawnia się z upływem lat dziesięciu. Skutkiem upływu terminu przedawnienia, o jakim mowa w art. 125 KC, będzie utrata możliwości egzekucji roszczenia zasądzonego prawomocnym orzeczeniem lub objętego ugodą sądową.
Komornik, przy pierwszej czynności egzekucyjnej, doręcza dłużnikowi zawiadomienie o wszczęciu egzekucji, z podaniem treści tytułu wykonawczego, zaś na żądanie dłużnika, okazuje mu oryginał tytułu wykonawczego. Wskazać należy, iż zasadą jest, iż komornik przeprowadza czynności egzekucyjne wyłącznie w dni robocze, jednak za pisemnym zezwoleniem prezesa sądu rejonowego, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, można egzekucję prowadzić także w dni ustawowo wolne od pracy oraz w porze nocnej.
Zgodnie z treścią przepisu art. 823 KPC postępowanie egzekucyjne ulega umorzeniu z mocy prawa, jeśli wierzyciel w ciągu roku nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania – np. nie złożył wniosku, bez którego komornik nie może kontynuować egzekucji, jak wniosku o opis i oszacowanie nieruchomości lub wniosek o wyznaczenie licytacji, itp.. Termin ten biegnie od dnia dokonania ostatniej czynności egzekucyjnej. Postępowanie egzekucyjne ulegnie także umorzeniu z mocy prawa, jeśli wierzyciel nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania w ciągu roku od ustania przyczyny zawieszenia, np. od zgłoszenia się spadkobierców dłużnika w razie jego śmierci. Przepis ten ma dyscyplinować wierzyciela do aktywności w postępowaniu egzekucyjnym, jednak nawet umorzenie postępowania z mocy samego prawa nie pozbawia wierzyciela możliwości ponownego wszczęcia egzekucji, chyba że z innych przyczyn egzekucja jest niedopuszczalna.
Egzekucja ulega także umorzeniu w następujących przypadkach, i to z urzędu (tzn. bez konieczności składania odrębnego wniosku przez wierzyciela w tym zakresie):
1) jeżeli okaże się, że egzekucja nie należy do organów sądowych;
2) jeżeli wierzyciel lub dłużnik nie ma zdolności sądowej albo gdy egzekucja ze względu na jej przedmiot lub na osobę dłużnika jest niedopuszczalna;
3) jeżeli jest oczywiste, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych.
Na wniosek z kolei egzekucja zostanie umorzona w następujących przypadkach:
1) jeżeli tego zażąda wierzyciel; jednakże w sprawach, w których egzekucję wszczęto z urzędu lub na żądanie uprawnionego organu, wniosek wierzyciela o umorzenie postępowania wymaga zgody sądu lub uprawnionego organu, który zażądał wszczęcia egzekucji;
2) jeżeli prawomocnym orzeczeniem tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności;
3) jeżeli egzekucję skierowano przeciwko osobie, która według klauzuli wykonalności nie jest dłużnikiem i która sprzeciwiła się prowadzeniu egzekucji, albo jeżeli prowadzenie egzekucji pozostaje z innych powodów w oczywistej sprzeczności z treścią tytułu wykonawczego;
4) jeżeli wierzyciel jest w posiadaniu zastawu zabezpieczającego pełne zaspokojenie egzekwowanego roszczenia, chyba że egzekucja skierowana jest do przedmiotu zastawu;
5) jeżeli, w wypadku egzekucji prowadzonej na podstawie europejskiego tytułu egzekucyjnego, dłużnik przedstawi przewidziane w przepisach odrębnych zaświadczenie o utracie lub ograniczeniu wykonalności, z którego wynika, że tytuł nie jest już wykonalny.
Wskazać należy, iż w związku z okolicznością, iż wszczęcie postępowania egzekucyjnego powoduje , zgodnie z art. 123 pkt. 1 KC, przerwę biegu terminu przedawnienia, to po umorzeniu egzekucji bieg terminu przedawnienia, określony w art. 125 KC (10-letni)rozpoczyna się na nowo.
Autor: Ewa Ostrowska, radca prawny
Gregorowicz-Ziemba Krakowiak Gąsiorowski Kancelaria Prawna
