Pomoc prawna z urzędu (cz. 1)

Dzisiaj rozpoczynamy cykl artykułów, które powinny przybliżyć uczestnikom postępowania cywilnego zasady dotyczące przyznawania przez sąd pomocy w postaci ustanowienia pełnomocnika (radcy prawnego, adwokata) z urzędu.

W pierwszym rzędzie trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie czemu ma służyć instytucja pomocy prawnej z urzędu.

I tak, instytucja pomocy prawnej z urzędu w sądowym postępowaniu cywilnym ma służyć zapewnieniu profesjonalnej pomocy prawnej osobie, która z uwagi na swój stan majątkowy nie jest w stanie pokryć kosztów wynagrodzenia pomocy fachowego pełnomocnika – adwokata lub radcy prawnego.

Na czym polega pomoc prawna z urzędu?

Pomoc prawna z urzędu polega na całkowicie nieodpłatnym lub częściowo odpłatnym świadczeniu usług prawnych przez adwokata lub radcę prawnego w ramach prowadzonego postępowania cywilnego, w którym koszty udzielonej pomocy prawnej przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym ponosi za stronę, w całości lub częściowo, Skarb Państwa.

Kto może domagać ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego lub adwokata?

Ustanowienia adwokata lub radcy prawnego może domagać się strona lub uczestnik postępowania sądowego. Uprawnienie to przysługuje zarówno osobom fizycznym jak i osobom prawnym a także innym jednostkom organizacyjnym, którym ustawa przyznaje zdolność sądową, czyli zdolność do występowania w postępowaniu sądowym jako jego strona lub uczestnik. Jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną posiada zdolność sądową, jeżeli ustawa przyznaje jej zdolność prawną (art. 64 § 2¹ k.p.c.).

Na jakich zasadach można domagać się ustanowienia pomocy prawnej z urzędu?

Zapewnienia pomocy prawnej z urzędu może domagać się strona (lub uczestnik) postępowania zarówno wtedy, kiedy z mocy prawa lub przez sąd została zwolniona od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych, czy to w całości czy to w części, a także strona (lub uczestnik) postępowania niezwolniona od kosztów sądowych.

Na jakich zasadach osoba fizyczna może domagać się ustanowienia pełnomocnika z urzędu?

Osoba fizyczna niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (art. 117 § 2 k.p.c.).

Oświadczenie to powinno zawierać szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i  źródłach utrzymania. Dane o stanie rodzinnym dotyczą informacji o osobach pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym tj. małżonku lub osobie pozostającej we wspólnym pożyciu z wnioskodawcą, wstępnych, zstępnych, osobach pozostających w stosunku przysposobienia lub pod opieką wnioskodawcy lub powinowatych. Dane o majątku dotyczą ujawnienia czy wnioskodawca posiada jakiekolwiek nieruchomości, a jeśli tak, to jakiego rodzaju, oszczędności (w jakiej wysokości i walucie), papiery wartościowe lub inne przedmioty wartościowe (powyżej 10 000 zł). Dane o dochodach i źródłach utrzymania dotyczą wykazania źródeł utrzymania oraz ich wysokości (netto).

Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Wzór oświadczenia stanowi załącznik do Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15.04.2010 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego.

W kolejnym artykule z cyklu będzie mowa o możliwości i warunkach uzyskania pełnomocnika z urzędu dla osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.

Joanna Mucha – współpracownik Portalu