Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. W celu realizacji konstytucyjnego prawa do rozpoznania sprawy sądowej przez bezstronny sąd, kodeks postępowania cywilnego normuje instytucję wyłączenia sędziego od orzekania w danej sprawie. W tym zakresie kodeks postępowania cywilnego rozróżnia dwie grupy przypadków, mianowicie sytuacje, w których sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy (np. we własnej sprawie lub sprawie swego małżonka), jak również sytuacje, w których strona lub sam sędzia może żądać wyłączenia od orzekania w danej sprawie. Odnośnie drugiego ze wspomnianych przypadków, to jest wyłączenia sędziego, którego bezstronność może budzić wątpliwości, wskazać należy na normę art. 49 kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tym przepisem sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli między takim sędzią a jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego. Należy mieć na uwadze, że z dniem 1 lipca 2009 r. wejdzie w życie nowelizacja art. 49 kodeksu postępowania cywilnego, która rozszerzy krąg sytuacji, w których można się będzie domagać wyłączenia sędziego z uwagi na wątpliwości co do jego bezstronności. Od tego dnia bowiem art. 49 kodeksu stanowić będzie, że sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie. A zatem już nie tylko stosunki osobiste pomiędzy sędzią a stroną lub jej przedstawicielem będą mogły być podstawą wniosku o wyłączenie sędziego, ale również wszelkie inne okoliczności, które mogą wpłynąć na jego bezstronność w danej sprawie. Zmiana komentowanego artykułu jest konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca 2008 r., w którym orzeczono, że art. 49 kpc w zakresie, w jakim ogranicza przesłankę wyłączenia sędziego jedynie do stosunku osobistego między nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem ustawowym, pomijając inne okoliczności, które mogłyby wywołać wątpliwości, co do bezstronności sędziego, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Autor: Paweł Kowalski, radca prawny
