Umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów ma charakter obowiązkowy – zgodnie z wyraźnym postanowieniem art. 23 ustawy z dnia 22.05.2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (DZ.U. z 2003r., nr 124, poz. 1152 z późn. zm. – dalej: „ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych”). Stosownie zaś do treści przepisu art. 822 kodeksu cywilnego (dalej: KC) w zw. z art. 34 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych , ubezpieczyciel zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania z umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, jeśli posiadacz lub kierujący pojazdem są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie. Ubezpieczeniem jest objęta odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która pojazdem w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej (tj. ważnej umowy ubezpieczenia OC) , wyrządziła szkodę ruchem tego pojazdu.
Zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela OC pojazdu sprawcy wypadku komunikacyjnego wynika przede wszystkim z przepisów powołanej ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, w zakresie nieuregulowanym w ustawie – z kodeksu cywilnego, a w dalszej kolejności z umowy ubezpieczenia i ogólnych warunków umów (tzw. OWU). Wysokość świadczeń ubezpieczyciela z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest determinowana wysokością zobowiązań odszkodowawczych ubezpieczającego. Wysokości tych zobowiązań nie można z góry ustalić, dlatego też, stosownie do art. 36 ustawy o ubezpieczeniach odszkodowanie, odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, najwyżej jednak do ustalonej w umowie ubezpieczenia sumy gwarancyjnej – która jednak nie może być niższa niż równowartość w złotych 5.000.000 euro w przypadku szkód na osobie, lub 1.000.000 euro w przypadku szkód w mieniu. Tak więc wysokość sumy gwarancyjnej, ustalonej w umowie, stanowi o górnej granicy odpowiedzialności ubezpieczyciela, powyżej której zakład ubezpieczeń może odmówić wypłaty odszkodowania.
Inną podstawą wyłączenia odpowiedzialności może być z pewnością przepis art. 38 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, zgodnie z którym ubezpieczyciel nie odpowiada za następujące szkody:
21) Art. 38 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. (Dz.U.05.167.1396) zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 stycznia 2006 r.
1) polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia, wyrządzone przez kierującego posiadaczowi pojazdu mechanicznego; dotyczy to również sytuacji, w której posiadacz pojazdu mechanicznego, którym szkoda została wyrządzona, jest posiadaczem lub współposiadaczem pojazdu mechanicznego, w którym szkoda została wyrządzona
2) wynikłe w przewożonych za opłatą ładunkach, przesyłkach lub bagażu, chyba że odpowiedzialność za powstałą szkodę ponosi posiadacz innego pojazdu mechanicznego niż pojazd przewożący te przedmioty;
3) polegające na utracie gotówki, biżuterii, papierów wartościowych, wszelkiego rodzaju dokumentów oraz zbiorów filatelistycznych, numizmatycznych i podobnych;
4) polegające na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska.
Warto jednak podkreślić, iż choć ubezpieczyciel nie odpowiada za szkodę na mieniu, wyrządzoną przez osobę kierującą pojazdem jego posiadaczowi, to jednak odpowiada z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkodę na osobie, wyrządzoną przez kierowcę pojazdu jego posiadaczowi lub współposiadaczowi (tak uchwała SN z 19 stycznia 2007 r., sygn. akt III CZP 146/06). Wobec bowiem jednoznacznego ograniczenia wyłączenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jedynie w odniesieniu do wyrządzonych przez kierowcę szkód w mieniu posiadacza – to zdaniem Sądu Najwyższego – w omawianej sprawie nie ma podstaw do rozciągnięcia zastosowania tego przepisu na przypadki wyrządzonej przez kierowcę posiadaczowi pojazdu szkody na osobie. W przedmiotowej uchwale Sąd Najwyższy dotyka istotnej z punktu widzenia praktyki kwestii odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu umowy ubezpieczenia OC za szkodę na osobie, wyrządzoną przez kierowcę pojazdu jego posiadaczowi lub współposiadaczowi. SN jednoznacznie wskazuje tu, iż ubezpieczyciel w takiej sytuacji odpowiada za szkody na osobie, wyłączając jednocześnie odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za szkody w mieniu. SN akcentuje funkcję ochronną umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC zmierzającą do zabezpieczenia interesów osób poszkodowanych w wypadkach samochodowych.
Warto także odnotować, iż choć według zasad ogólnych (art. 827 § 1 KC) ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził szkodę umyślnie, zaś w razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie należy się tylko wtedy, gdy umowa lub ogólne warunki umów tak stanowią, to jednak w przypadku ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest inaczej. Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych zawiera bowiem przepis art. 9 ust. 2, który stanowi lex specialis wobec powołanego powyżej ogólnego przepisu art. 827 § 1 kc. Stosownie zatem do art. 9 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje również szkody wyrządzone umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczającego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność. Odmienne uregulowanie odpowiedzialności ubezpieczyciela w przypadku winy umyślnej i rażącego niedbalstwa przy ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, podyktowane jest przede wszystkim funkcją tego ubezpieczenia, która w większym stopniu polega na ochronie poszkodowanych osób trzecich, a nie samego ubezpieczającego.
Autor: Ewa Ostrowska, radca prawny
Gregorowicz-Ziemba Krakowiak Gąsiorowski Kancelaria Prawna
