W poprzednim artykule skoncentrowaliśmy się na warunkach jakie spełnić muszą osoby fizyczne, aby sąd ustanowił dla nich pełnomocnika z urzędu. Dzisiaj więcej o może rzadziej spotykanych lecz nie odosobnionych przypadkach wystąpienia o pełnomocnika z urzędu przez osobę prawną lub jednostkę nie posiadającą osobowości prawnej.
Osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolniona od kosztów sądowych, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego (art. 117 § 3 k.p.c.).
W odniesieniu do osób prawnych ustawodawca nie sprecyzował sposobu wykazania braku dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika ani też nie wskazał, chociażby przykładowego, katalogu dokumentów mogących stanowić uzasadnienie przedmiotowego wniosku.
We wniosku osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej posiadającej zdolność sądową o ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika konieczne jest więc przedstawienie jej sytuacji finansowej i możliwości płatniczych oraz dowodów potwierdzających opisany stan w oparciu o wszelkie dokumenty jakimi dysponuje najlepiej obrazujące jej sytuację majątkową i finansową.
Rodzaj tych dokumentów musi odpowiadać charakterystyce konkretnej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej i rodzajowi prowadzonej przez nią działalności.
Przyznanie osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej bezpłatnej pomocy prawnej, tak jak w przypadku osoby fizycznej, oprócz obowiązku wykazania niemożności pokrycia kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego, uzależnione jest dodatkowo od przesłanki potrzeby udziału pełnomocnika z urzędu w postępowaniu, o czym decyduje sąd na podstawie okoliczności konkretnej sprawy (art. 117 § 5 k.p.c.).
W orzecznictwie przyjmuje się, że do wykazania braku dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego mogą posłużyć wszelkie dokumenty, które obrazują sytuację majątkową osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej, takie jak:
- bilans roczny,
- sprawozdanie finansowe,
- wyciągi z kont bankowych,
- raporty kasowe,
- deklaracje podatkowe,
- umowy kredytowe,
- pisma banku oceniające zdolność kredytową,
- dokumenty stwierdzające obciążenie nieruchomości hipoteką, a ruchomości zastawem,
- dokumenty stwierdzające wysokość zobowiązań,
(zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 19.07.2013 r., sygn. akt I ACz 1173/13).
Nie jest wystarczające złożenie przez osobę prawną lub jednostkę organizacyjną tylko oświadczenia obejmującego nawet szczegółowe dane, co do jej stanu majątkowego.
Przyjmuje się, że sąd nie może jednak nie wziąć pod uwagę takiego oświadczenia, złożonego przez osoby uprawnione do reprezentowania osoby prawnej, jeżeli przedstawione zostały jednocześnie dokumenty dotyczące jej sytuacji majątkowej i w ich świetle można dokonać oceny złożonego oświadczenia i ustalić, czy podmiot ubiegający się o przyznanie bezpłatnej pomocy prawnej ma dostateczne środki na jej opłacenie, czy ich nie ma.
Niewystarczające udokumentowanie o ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika skutkuje jego oddaleniem – rzeczą sądu nie jest zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.).
Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.), (Wyrok SN z dnia 17.12.1996 r., sygn. akt I CKU 45/96).
Należy zwrócić uwagę na to, że Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera podstawy normatywnej zobowiązującej sąd do żądania od strony dodatkowych dowodów, świadczących o braku dostatecznych środków na uiszczenie kosztów sądowych lub na honorarium profesjonalnego pełnomocnika, a skoro tak, to sąd nie może działać z urzędu i wskazywać, jakie dowody mają składać osoby prawne na uzasadnienie swojego wniosku (zob. M. Kaczyński, Pełnomocnik z urzędu w sądowym postępowaniu cywilnym, Wydawnictwo: C.H.Beck 2014, str. 98 i nast.).
Joanna Mucha – współpracownik Portalu
