Opiekun prawny osoby dorosłej całkowicie ubezwłasnowolnionej – kilka pytań

Opiekun prawny dla  osoby  całkowicie  ubezwłasnowolnionej jest ustanawiany przez sąd rodzinny w postępowaniu nieprocesowym. Z dyspozycji art. 13 Kodeksu cywilnego wynika, że osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Kto może zostać opiekunem prawnym osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej?

W świetle art. 176 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) opiekunem prawnym  osoby  całkowicie ubezwłasnowolnionej „(..) powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż – jego ojciec lub matka”. W dalszej kolejności może ktoś z rodzeństwa lub inna bliska jej osoba [1] .

Jakie kryteria powinien spełniać opiekun prawny osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej?

Opiekunem prawnym dla dorosłej osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej powinna być osoba, która:

• posiada pełną zdolność do czynności prawnych,
• nie została pozbawiona praw publicznych,
• nie nadużywa alkoholu,
• jest niekarana.

Potwierdza to Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2000 r, w sprawie o sygn. IV CKN 1628/00 „(…) przepis art. 149 § 2 k.r.o. nie przewiduje żadnych priorytetów, jeśli chodzi o bliższy czy dalszy stopień pokrewieństwa określonych osób zainteresowanych objęciem funkcji opiekuna osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej. Sprawia to, że ostatecznie o wyborze kandydata decyduje przydatność do sprawowania funkcji opiekuna, (…) , że przede wszystkim te osoby mogą obdarzać osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną życzliwością i poczuciem odpowiedzialności, tak jak to zwykle bywa w rodzinie i tak jak tego wymaga funkcja opiekuna prawnego” [2],

Kogo sąd nie może ustanowić opiekunem prawnym dorosłej osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej?

Opiekunem prawnym  nie może być ustanowiona osoba, która:

• „ (…) nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych,
• (…) została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby (…) albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją (…) lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu”.

Co ważne, nie może być ustanowiony opiekunem ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna. Powyższe wynika z art. 148 K.r.o. W piśmiennictwie wyrażono pogląd, że: „ Niedopuszczalne jest powołanie na opiekunów osób pozostających w konkubinacie .(…)” [3].  

Czy opiekun podlega nadzorowi sądowemu?

Na podstawie art. 155 par. 1 K.r.o. opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką i podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego [4]. Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku dorosłej osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej [5].

Jakie działania opiekuna prawnego nadzoruje sąd rodzinny?

Sąd rodzinny wymaga od opiekuna prawnego m.in.:

• sporządzenia inwentarza majątku osoby pozostającej pod opieką (art. 160 K.r.o.),
• składania w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku sprawozdania dotyczącego osoby pozostającej pod opieką oraz rachunków z zarządu jego majątkiem (art. 166 par. 1 K.r.o.).

Czy sąd może zwolnić opiekuna prawnego ze sprawowanej opieki?

W art. 169 par. 1 K.r.o. ustawodawca podaje, że z ważnych powodów sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna zwolnić go z opieki. Przesłanką zwolnienia przez sąd obecnego opiekuna prawnego na jego wniosek może być przykładowo dłuższy wyjazd za granicę lub długotrwała choroba. W literaturze prawniczej „(…) wymienia się: podeszły wiek opiekuna, (…) zmianę warunków pracy (np. wielozmianowy system pracy) i stosunków rodzinnych (np. urodzenie się dziecka) opiekuna” [6].

Sąd opiekuńczy zwolni opiekuna z urzędu, jeżeli z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych opiekun jest niezdolny do sprawowania opieki albo dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką.

Podstawa prawna:

– art. 95 par. 1, art. 98 – 99, art. 148 – 149, art. 155 – 156,  art. 160, art. 169, art. 175 –  176, Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (tekst jedn. Dz.U.2019.2086)

Objaśnienie:

[1] Powyższe wynika z art. 149 par. 2 w powiązaniu  z art. 175 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (tekst jedn. Dz.U.2019.2086)

[2] Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2000 r, sygn. akt  IV CKN 1628/00 https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/iv-ckn-1628-00-postanowienie-sadu-najwyzszego-520146315 (dostęp w dniu 28 lipca 2020 r.)

[3] Helena Ciepła [w:] Ignaczewski J. (red.)  Komentarz do spraw rodzinnych , Warszawa 2014, wyd. 2 , str. 778

[4] Zgodnie z art. 568. Kodeksu postepowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U.2019.1460)  sądem opiekuńczym jest sąd rodzinny.

[5] Stanowi o tym odpowiednio stosowany art. 156 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

[6] Ignaczewski J.(red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy Komentarz, Warszawa 2010, str. 852

Stan prawny na dzień 28 lipca 2020 roku

Wanda Książek – współpracownik Portalu