Nabycie spadku a dział spadku

Nabycie spadku – potwierdzenie praw do spadku

Istota instytucji nabycia spadku sprowadza się do udokumentowania, kto oraz w jakiej części stał się spadkobiercą. W systemie prawa polskiego prawa do spadku można udokumentować na dwa alternatywne sposoby – albo postanowieniem sądu albo notarialnym poświadczeniem dziedziczenia.

Każdy z tych dokumentów ma taką samą moc prawną.

Nabycie spadku – sądowe potwierdzenie praw do spadku

Stwierdzenie nabycia spadku w trybie sądowym następuje w drodze postanowienia wydanego przez sąd po przeprowadzeniu postępowania nieprocesowego (art. 1025 §  1 k.p.c oraz art. 669-677 k.p.c.).

Stwierdzenie nabycia spadku może dotyczyć tylko całości spadku i odnosi się do wszystkich spadkobierców, przy czym w postępowaniu w stwierdzenie nabyciu spadku nie wymienia się tych spadkobierców, którzy zostali wyłączeni od dziedziczenia.

Celem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku jest wydanie orzeczenia potwierdzającego następstwo prawne po zmarłym. Postanowienie sądu w tym przedmiocie wykazuje uprawnienia wskazanych w nim osób do objęcia spadku po określonym zmarłym.

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku jest orzeczeniem merytorycznym (co do istoty sprawy) i jest jednocześnie  podstawowym dokumentem potwierdzającym prawa do spadku. Musi więc zostać sporządzone tak, aby umożliwić realizację praw spadkobierców w postępowaniach działowych czy np. w postępowaniach podatkowych.

Postanowienie powinno wskazywać podstawę prawną dziedziczenia (czy dziedziczenie następuje na podstawie ustawy czy na podstawie testamentu), osobę spadkodawcy, spadkobierców, którzy po nim dziedziczą, oraz należny im udział w spadku (art. 677 § 1 zd. 2 k.p.c.).

Osoba spadkodawcy musi być należycie określona poprzez podanie wszystkich jej imion, nazwiska rodowego (dotyczy to także mężczyzn w razie zmiany), daty i miejsca zgonu oraz ostatniego miejsca zamieszkania z adresem.

W przypadku postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie testamentu w sentencji orzeczenia sąd powinien wskazać jedynie ten testament, który uznał za ważny i skuteczny.

W postanowieniu o stwierdzaniu nabycia spadku nie wymienia się żadnych składników majątku spadkowego, jednakże wymienia się przedmiot tzw. zapisu windykacyjnego oraz beneficjenta tego zapisu (art. 677 § 2 kpc).

Nabycie spadku – przepisy właściwie dla porządku dziedziczenia

Do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy  (art. LI, przepisy wprowadzające Kodeks cywilny). Chodzi tutaj o prawo materialne a pod pojęciem „spraw spadkowych” należy rozumieć wszystkie sytuacje prawne związane z otwarciem i nabyciem spadku.

W przypadku dziedziczenia ustawowego do określenia, kto dochodzi do spadku jako spadkobierca oraz jakie są udziały poszczególnych spadkobierców w sytuacji kiedy jest ich kilku spadkobierców stosuje się te przepisy, które obowiązywały w dacie śmierci spadkodawcy.

Podobna regulacja dotyczy nabycia spadku na podstawie testamentu.

Nabycie spadku – pozasądowe potwierdzenie praw do spadku

Zasady wydawania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia zostały uregulowane w ustawie z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (art. 95a –  art. 95p).

Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych (art. 95a).

Sporządzenie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia możliwe jest w odniesieniu do testamentu holograficznego (spisanego własnoręcznie przez spadkodawcę), testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego oraz testamentu allograficznego (sporządzonego przed upoważnionym urzędnikiem).

Wyłączona została możliwość sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia w oparciu o testament ustny, testament sporządzony w oparciu o art. 953 k.c. – jest to szczególna postać testamentu allograficznego z uwagi na miejsce jego dokonania jakim jest polski statek morski lub powietrzny, i testament wojskowy.

Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli nie ma wątpliwości co do istnienia jurysdykcji krajowej, treści właściwego prawa obcego, osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku, a w przypadku, gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny – także co do osoby, na której rzecz spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, i przedmiotu zapisu (art.95e).

Akt poświadczenia dziedziczenia zawiera:

– dzień, miesiąc i rok oraz miejsce sporządzenia aktu,

– imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt sporządziła osoba wyznaczona do zastępstwa notariusza lub upoważniona do dokonywania czynności notarialnych – nadto imię i nazwisko tej osoby,

– imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego numer PESEL,

– datę i miejsce zgonu albo znalezienia zwłok spadkodawcy oraz jego miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci,

– wskazanie spadkobierców, którym spadek przypadł – imiona, nazwiska i imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych – nazwę i siedzibę,

– tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku, a w razie dziedziczenia testamentowego – określenie formy testamentu,

– wskazanie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy oraz ich udziały w nim,

– wskazanie osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, oraz przedmiotów tych zapisów, chyba że osoby te nie chcą lub nie mogą być zapisobiercami albo zapisy windykacyjne okazały się bezskuteczne,

– powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu,(uchylony),

– podpis notariusza,

– adnotację o dokonaniu rejestracji aktu poświadczenia dziedziczenia

 Sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia podlega wpisowi do Rejestru Spadkowego.

Wpisu dokonuje notariusz, niezwłocznie po jego sporządzeniu, przez wprowadzenie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego następujących danych dotyczących m.in.:

– daty oraz miejsca sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia,

– imienia i nazwiska notariusza oraz siedzibę jego kancelarii,

– imienia i nazwiska spadkodawcy, imion jego rodziców oraz numeru Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL), o ile jest znany,

– imienia i nazwiska spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz datę i miejsce jego urodzenia – jeżeli numer PESEL spadkodawcy nie jest znany lub spadkodawca go nie posiadał,

– daty i miejsca zgonu albo znalezienia zwłok spadkodawcy oraz jego miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci.

Rejestr Spadkowy funkcjonuje w systemie teleinformatycznym, prowadzi go Krajowa Rada Notarialna, która za jego pośrednictwem udostępnia m.in. informacje o zarejestrowanych aktach poświadczenia dziedziczenia.

Nabycie spadku – regulacje ogólne

Zarówno stwierdzenia nabycia spadku przez sąd w formie postanowienia, jak i potwierdzenia praw do spadku w postaci notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia nie może nastąpić prze upływem 6-ciu miesięcy po otwarciu spadku (tj. śmierci osoby, po której ma nastąpić dziedziczenie), chyba że wszyscy spadkobiercy są już znani i złożyli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art.1026 k.c.p.).

Sądowe postanowienie o nabyciu spadku jak i notarialne poświadczenie dziedziczenia są dokumentami, które jedynie potwierdzają prawa do spadku. Mają deklaratoryjny charakter. Nie tworzą nowego stanu prawnego. Należy to rozumieć w ten sposób, że osób w nich wymienionych nie czynią spadkobiercami. Dokumenty te są „oficjalnym (urzędowym) świadectwem” iż wskazane w nich osoby są spadkobiercami.

Dział spadku – o co w nim chodzi?

Dział spadku prowadzi generalnie do zniesienia wspólności majątku spadkowego między spadkobiercami. Dotyczy to oczywiście sytuacji, w której jest co najmniej dwóch spadkobierców, ponieważ w sytuacji jedynego spadkobiercy kwestia taka z natury rzeczy w ogóle nie powstaje.

Dział spadku prowadzi do powstania nowej sytuacji prawnej. Polega ona na tym, że z chwilą dokonania działu spadku poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi podmiotami praw majątkowych, które do tej pory były objęte wspólnością dla każdego z nich w częściach ułamkowych (wysokość udziału w spadku). Przedmiotem działu spadku jest majątek spadkowy, czyli wyłącznie aktywa spadku – a dokładnie – składniki, które składają się na ten majątek (ogólnie rzecz ujmując – ruchomości i nieruchomości). Podział długów następuje z mocy samego prawa i wynika z dokonania działu aktywów.

Działu spadku można dokonać na drodze sądowej lub w umowie w formie aktu notarialnego.

Joanna Mucha  – współpracownik Portalu