Koszty sądowe – zasady pokrywania przez strony

W polskim systemie prawnym przeprowadzenie sądowego postępowania cywilnego następuje co do zasady odpłatnie. Koszty sądowe są zatem bardzo istotne dla wszczynających i prowadzących postępowania.

Koszty sądowe – uwagi ogólne

Przepisy prawa nakładają obowiązek uiszczania różnego rodzaju kosztów, jakie wiążą się ze wszczęciem i przeprowadzeniem postępowania przed sądem.

Reguły ponoszenia kosztów związanych z postępowaniem cywilnym są wspólne zarówno dla postępowania przeprowadzanego w trybie procesowym jak w trybie nieprocesowym, bez względu na jego rodzaj, jak i dla postępowania egzekucyjnego, postępowania zabezpieczającego, postępowania upadłościowego i restrukturyzacyjnego.

Koszty sądowe są jednym z rodzajów kosztów, jakie składają się na ogólne koszty postępowania. Szerzej była mowa na ten temat w artykułach z cyklu: Koszty postępowania publikowanych na portalu.

Koszty sądowe – co się na nie składa?

Zasady pokrywania kosztów sądowych w sprawach cywilnych zostały uregulowane w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (u.o.k.s.) i jeżeli obowiązujące przepisy powołują się na przepisy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych albo odsyłają ogólnie do tych przepisów, stosuje się odpowiednie przepisy tej ustawy (art. 148 ust. 1 u.o.k.s.).

Koszty sądowe obejmują opłaty (w tym tzw. opłaty kancelaryjne) oraz wydatki.

Koszty sądowe – opłaty

Opłacie podlega pismo. Pismo podlega opłacie, jeżeli przepis ustawy przewiduje jej pobranie. Opłatom podlegają przede wszystkim pisma wszczynające postępowanie, pisma obejmujące środki odwoławcze i środki zaskarżenia oraz inne pisma wskazane w ustawie  – należą do nich przede wszystkim: pozew, pozew wzajemny, apelacja, zażalenie, skarga kasacyjna, skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia,  sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, interwencja główna i uboczna, wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, o ogłoszenie upadłości, o wpis i wykreślenie w księdze wieczystej, o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym i w rejestrze zastawów oraz o zmianę i wykreślenie tych wpisów,  a także skarga o wznowienie postępowania, o uchylenie wyroku sądu polubownego, na orzeczenie referendarza sądowego, na czynności komornika.

Opłacie kancelaryjnej podlega wniosek o wydanie na podstawie akt: odpisu, wypisu, zaświadczenia, wyciągu, innego dokumentu oraz kopii, a nadto wniosek o wydanie odpisu księgi wieczystej.

Koszty sądowe – wydatki

Natomiast wydatki związane są z obowiązkiem działania i dokonywania w toku postępowania określonych czynności, których wykonanie zostało zarządzone przez sąd (art. 83 u.o.k.s.) a także z innymi zdarzeniami, które wiążą się z prowadzonym postępowaniem sądowym i jednocześnie generują koszty uwzględnione następnie przez sąd (np. koszty ogłoszeń, koszty podróży oraz utraconych zarobków świadka, czy koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd – art. 5 ust. 1 u.o.k.s.).

Opłata – kiedy trzeba ją uiścić i jaka jest jej wysokość

Opłatę należy uiścić przy wniesieniu do sądu pisma podlegającego opłacie. Przez pismo wnoszone do sądu rozumie się również składany ustnie do protokołu pozew, wniosek wszczynający innego rodzaju postępowanie lub inny wniosek, jeżeli podlega opłacie (art. 7 ust. 2 u.o.k.s.).

Opłata może być stała, stosunkowa albo podstawowa. Ustawodawca wyróżnia także opłatę tymczasową i opłatę ostateczną.

Opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w wysokości jednakowej, niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Opłata stała nie może być niższa niż 30 złotych i wyższa niż 5000 złotych.

Opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe. Wynosi ona 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100 000 złotych.

Opłata stosunkowa w sprawach o roszczenia wynikające z czynności bankowych wskazanych w art. 5 prawa bankowego pobierana od konsumenta albo osoby fizycznej prowadzącej gospodarstwo rodzinne wynosi 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 1000 złotych.

Opłata stosunkowa w sprawach o prawa majątkowe dochodzone w postępowaniu grupowym wynosi 2% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100 000 złotych.

Natomiast opłata tymczasowa określana jest przez przewodniczącego sądu, od pisma wniesionego w sprawie o prawa majątkowe, w której wartości przedmiotu sprawy nie da się ustalić w chwili jej wszczęcia.  Opłatę tymczasową określa się w granicach od 30 złotych do 1000 złotych, a w sprawach dochodzonych w postępowaniu grupowym od 100 złotych do 10 000 złotych.

Z kolei opłata podstawowa, to opłata, która wynosi 30 złotych i stanowi minimalną opłatę, którą strona jest obowiązana uiścić od pisma podlegającego opłacie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Opłatę podstawową pobiera się w sprawach, w których przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej. A zatem w pierwszej kolejności należy ustalić, czy pismo podlega opłacie stałej, stosunkowej czy tymczasowej.

Natomiast opłata ostateczna, to opłata określona przez sąd w  orzeczeniu kończącym postępowanie w pierwszej instancji, która jest bądź opłatą stosunkową, obliczoną od wartości przedmiotu sporu ustalonej w toku postępowania, bądź opłatą określoną przez sąd, jeżeli wartości tej nie udało się ustalić. W tym drugi przypadku opłatę ostateczną określona przez sąd w kwocie nie może być wyższa niż 5000 złotych (art. 15 ust. 3 u.o.k.s.).

Od pisma pobiera się tyko jedną opłatę. Pobranie od pisma opłaty podstawowej wyłącza pobranie innej opłaty. Uregulowanie to nie ma jednak zastosowania w postępowaniu wieczystoksięgowym oraz w postępowaniu rejestrowym (art. 14 ust. 5 u.o.k.s.).

Zasadniczo od pisma pobiera się opłatę w pełnej wysokości. Jednakże ustawodawca dopuszcza w tym zakresie wyjątki. Zgodnie z przepisami u.o.k.s. od pozwu i pozwu wzajemnego oraz wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub samodzielnej jego części pobiera się całą opłatę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przepisy regulujące wysokość opłaty za pozew, pozew wzajemny lub wniosek o  wszczęcie postępowania w sprawie stosuje się także do opłaty od apelacji, skargi kasacyjnej, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, interwencji głównej, skargi o wznowienie postępowania, skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, o ile również w tym zakresie ustawodawca nie przewiduje odmiennego uregulowania (art. 18 u.o.k.s.).

Ponadto połowę opłaty pobiera się od sprzeciwu od wyroku zaocznego i od wniosku o uchylenie europejskiego nakazu zapłaty. Czwartą część opłaty pobiera się od pozwu w postępowaniu nakazowym, pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Piątą część opłaty pobiera się od interwencji ubocznej, zażalenia, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Trzy czwarte części opłaty pobiera się od pozwanego w razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym.

Jednakże opłata pomniejszona o określoną część ułamkową  nie może wynosić mniej niż 30 złotych.

 Stan prawny: 20 czerwca 2017 r.

Joanna Mucha – współpracownik Portalu