Dzisiaj kolejny artykuł z cyklu dotyczącego kosztów postępowania sądowego. Inne informacje w artykule pt. „Koszty postępowania sądowego – co się do nich zalicza – cz. 1” oraz w artykule „Koszty postępowania sądowego – kto płaci za proces – cz. 2”
Kiedy pozwany może domagać się zwrotu kosztów procesu mimo przegrania sprawy?
Zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu (art. 101 k.p.c.).
Jest to sytuacja, w której sąd ocenia zasadność wytoczenia powództwa na dzień wniesienia pozwu. Celem przepisu art. 101 k.p.c. jest ochrona pozwanego przed ewentualnym szykanowaniem go przez powoda zbędnymi procesami o żądania które, jako bezsporne, pozwany by spełnił dobrowolnie bez narażania się na zbędne koszty procesu.
Jeśli więc w procesie okaże się, że wobec bezsporności żądań zgłaszanie ich do sądu było niepotrzebne, powód zaś mógł zaspokoić swą pretensję bez potrzeby niepokojenia pozwanego procesem i bez narażania go na koszty, to uznanie w tych warunkach żądań pozwu jest skuteczne w tym sensie, że może pociągnąć obciążenie powoda kosztami procesu (postanowienie SO, Sygn. akt IV Cz 80/15).
Kto oraz jakie koszty może dodatkowo ponieść w związku z udziałem w procesie?
Niezależnie od wyniku sprawy sąd może nałożyć na stronę lub interwenienta obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem (art. 103 § 1 k.p.c.). dotyczy zwłaszcza kosztów powstałych wskutek uchylenia się od wyjaśnień lub złożenia wyjaśnień niezgodnych z prawdą, zatajenia lub opóźnionego powołania dowodów, a także oczywiście nieuzasadnionej odmowy poddania się mediacji (art. 103 § 2 k.p.c.).
Interwenient uboczny, do którego nie mają zastosowania przepisy o współuczestnictwie jednolitym, nie zwraca kosztów przeciwnikowi strony, do której przystąpił. Sąd może jednak przyznać od interwenienta na rzecz wygrywającego sprawę przeciwnika strony, do której interwenient przystąpił, zwrot kosztów wywołanych samoistnymi czynnościami procesowymi interwenienta. Sąd może także przyznać interwenientowi koszty interwencji od przeciwnika obowiązanego do zwrotu kosztów (art. 107 k.p.c.).
Współuczestnicy sporu zwracają koszty procesu w częściach równych. Sąd może jednak nakazać zwrot kosztów odpowiednio do udziału każdego ze współuczestników w sprawie, jeżeli pod tym względem zachodzą znaczne różnice. Na współuczestników sporu odpowiadających solidarnie co do istoty sprawy sąd włoży solidarny obowiązek zwrotu kosztów. Za koszty wynikłe z czynności procesowych, podjętych przez poszczególnych współuczestników wyłącznie we własnym interesie, inni współuczestnicy nie odpowiadają (art. 105 k.p.c.).
Ponadto sąd może zasądzić od świadka, biegłego, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego – po ich wysłuchaniu – zwrot kosztów wywołanych ich rażącą winą. Postanowienie sądu może zapaść na posiedzeniu niejawnym (art. 110 k.p.c.).
Natomiast udział prokuratora w sprawie nie uzasadnia zasądzenia zwrotu kosztów na rzecz Skarbu Państwa ani od Skarbu Państwa (art. 106 k.p.c.).
Jakie kryteria bierze sąd pod uwagę orzekając o kosztach?
Sąd orzekając o wysokości przyznanych stronie kosztów procesu bierze pod uwagę celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia z uwagi na charakter sprawy.
Przy ustalaniu wysokości kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia (art. 109 k.p.c.).
W jakim trybie sąd orzeka o kosztach?
Orzekając o kosztach postępowania sąd bierze pod uwagę wniosek strony procesu o zwrot kosztów postępowania. W myśl art. 109 § 1 zd. 1 k.p.c., roszczenie o zwrot kosztów wygasa, jeżeli strona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika najpóźniej przed zamknięciem rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia nie złoży sądowi spisu kosztów albo nie zgłosi wniosku o przyznanie kosztów według norm przepisanych.
Przepis ten wskazuje na termin, w jakim możliwe jest składanie wniosku o zwrot kosztów, przy czym nie wymaga, aby wniosek taki został złożony już w pierwszym piśmie procesowym. Przeciwnie, strona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika może zażądać zwrotu kosztów aż do zamknięcia rozprawy poprzedzającej bezpośrednio wydanie orzeczenia.
Złożenie na podstawie art. 109 § 1 k.p.c. wniosku o zwrot kosztów postępowania jest skuteczne zatem także wtedy, gdy postępowanie to kończy się jego umorzeniem wskutek cofnięcia pozwu.
Zgodnie art. 203 § 3 k.p.c., według którego pozwany po zawiadomieniu go o cofnięciu pozwu, może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów.
Wskazany przepis ma zastosowanie w sytuacji, gdy pozwany nie złożył uprzednio wniosku w trybie art. 109 § 1 k.p.c. Uwagi te, z uwagi na regulacje zawarte w art. 391 § 2 k.p.c. oraz art. 397 § 2 k.p.c., mają odpowiednie zastosowanie w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym (postanowienie SN, Sygn. akt II CZ 73/12).
Rozstrzygnięcie o rozdziale kosztów procesu obejmuje wszystkie koszty poniesione przez strony, pozostaje w ścisłym związku z wynikiem sprawy.
Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu przybiera postać postanowienia także wówczas, gdy zamieszczone jest w wyroku kończącym sprawę i może być samodzielnie zaskarżane. Sąd może jednak rozstrzygnąć jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu. W tej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, referendarz sądowy w sądzie pierwszej instancji wydaje postanowienie, w którym dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów obciążających strony.
Na postanowienie sądu w przedmiocie kosztów przysługuje stronie zażalenie, natomiast na postanowienie referendarza sądowego w przedmiocie szczegółowego wyliczenia kosztów procesu przysługuje stronie skarga.
Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od doręczenia postanowienia, a gdy strona nie zażądała w terminie przepisanym doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie – od ogłoszenia postanowienia. Podobnie w drugim przypadku – skargę wnosi się do sądu w terminie tygodniowym od dnia doręczenia stronie postanowienia referendarza sądowego.
Jeżeli w toku postępowania sąd nie orzekł o obowiązku poniesienia kosztów sądowych lub orzeczeniem nie objął całej kwoty należnej z tego tytułu, postanowienie w tym przedmiocie wydaje na posiedzeniu niejawnym sąd, przed którym sprawa toczyła się w pierwszej instancji (art. 1081 k.p.c.). Strona zainteresowana może domagać się uzupełnienia tego braku w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku lub od jego doręczenia (art. 351 k.p.c.).
Natomiast jeżeli sąd drugiej instancji uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, równocześnie pozostawia temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej (art. 108 k.p.c.).
Joanna Mucha – współpracownik Portalu
