Druga część artykułu zawiera niektóre poglądy Sądu Najwyższego w temacie łączenia pracy wykonywanej przed 1 stycznia 1983 r. w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia z nauką w szkole znajdującej się w innej miejscowości niż gospodarstwo rolne.
Przypomnijmy…
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) doliczy ubezpieczonemu do brakującego stażu emerytalnego (ustalenie prawa do każdej emerytury) pracę w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 lat. Potwierdza to Sąd Najwyższy (SN) w wyroku z dnia 3 grudnia 2004 r. w sprawie II UK 59/04: „Przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) dopuszcza wyjątkowo możliwość traktowania okresów pracy w gospodarstwie rolnym tak jak okresów składkowych w ramach ubezpieczenia pracowniczego, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresów składkowych i nieskładkowych” .
Chodzi o pracę o charakterze stałym wykonywaną przed 1 stycznia 1983 roku co najmniej przez 4 godziny dziennie.
Nauka w szkole a praca w gospodarstwie rolnym
ZUS niekiedy nie chce doliczyć pracy w gospodarstwie rolnym wykonywanej przed 1 stycznia 1983 r., jeżeli 16 – letni domownik uczęszcza do szkoły w innej miejscowości niż ta w której znajduje się gospodarstwo rolne. Uważa bowiem, że taka sytuacja utrudnia pracę w gospodarstwie.
Pogląd SN wyrażony w wyroku z dnia 2 czerwca 2014 r. w sprawie o sygn. III UK 180/13 jest nieco inny:
„Akceptując natomiast co do zasady stanowisko, że odbywanie nauki w szkole średniej w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania może uniemożliwiać pracę w gospodarstwie rolnym w rozmiarze pozwalającym na zaliczenie tej pracy do okresu zatrudnienia (stażu emerytalnego), Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę wyraża przekonanie, że nie należy tej zasady traktować w sposób dogmatyczny, gdyż każdy stan faktyczny wymagać będzie odrębnego rozważenia. W przedmiotowej sprawie, gdy odległość pomiędzy miejscem zamieszkania ubezpieczonego a szkołą wynosiła jedynie 10 km, zaś czas dojazdu zajmował mu zaledwie 20 – 30 minut, całkowicie uzasadnione wydaje się założenie, że J.F. mógł bez szkody dla efektów odbywanej wówczas nauki w szkole średniej wykonywać na tyle znaczącą część obowiązków związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (również w sensie czasowego zaangażowania w realizację tych obowiązków), że jego pracy nie można uznać za dorywczą, czy też doraźną pomoc świadczoną zwyczajowo przez dzieci zamieszkujące na terenach wiejskich”. [1]
Inne przykłady z orzecznictwa
1. Sąd uzupełnił staż emerytalny ubezpieczonego
„Odwołujący uczył się w szkole położonej około 40 km od miejsca zamieszkania, jednakże zajęcia trwały od godziny 8 do 13.15, wracał autobusem, a około godziny 15. był już w domu. (-) Zeznania odwołującego pozwalają na ustalenie, że prace rolnicze trwały co najmniej 4 godziny dziennie. Było to, w zależności od pory roku – przebieranie i sadzenie ziemniaków, wyrzucanie obornika, jego rozwóz i roztrząsanie, orka za pomocą jednego konia, przygotowywanie drewna na opał, koszenie i zwózka siana, prace żniwne, wykopki, codzienne zajmowanie się bydłem i trzodą chlewną. Wszystkie prace wykonywane były ręcznie, były żmudne i trwały długo, tym bardziej, że w domu – poza ojcem – nie było dorosłego mężczyzny. Zeznania odwołującego pokrywają się z zeznaniami przesłuchanych w sprawie świadków.
(-) Złożone świadectwo szkole wskazuje, że odwołujący się nie był wzorowym uczniem, oceny były przeciętne jak na szkołę zawodową, co świadczy, że odwołujący się nie miał czasu na naukę. Także dużą ilość nieobecności, zwłaszcza w ostatniej klasie, odwołujący się uzasadniał koniecznością wykonywania prac rolniczych, co jest wiarygodne, w świetle zeznań świadków i złożonej w aktach sprawy dokumentacji” – wyrok Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 7 czerwca 2013 r., III U 433/13. [2]
2. Sąd oddalił sprawę
Ubezpieczona dojeżdżała do szkoły z przesiadkami około 2 godzin w jedną stronę. Zdaniem Sądu Apelacyjnego ubezpieczona „nie była w stanie godzić nauki z pracą w gospodarstwie. Mając na uwadze młody wiek odwołującej trudno dać wiarę, że przez cały dzień od godziny 4.00 rano do około godziny 16.00 realizowała głównie obowiązek szkolny, a po szkole jeszcze przynajmniej do godziny 19.00 – 20.00 pracowała w gospodarstwie. Takie natężenie pracy uniemożliwiałoby jakikolwiek odpoczynek, czy odrobienie lekcji, przygotowanie się do zajęć szkolnych, wykonywanie zwykłych codziennych czynności życiowych. (-) Dodatkowo należy wskazać, że L. J. była uczennica liceum, a naukę w szkole zakończyła zdaniem egzaminu maturalnego. Stąd też z pewnością musiała poświęcić dodatkowy czas na naukę, poza tym, co zdążyła zrobić w czasie dojazdu do szkoły w autobusie. Samo przygotowanie się do egzaminu maturalnego z pewnością także wymagało wytężonej nauki, co kolidowało z pracą w gospodarstwie rolnym.
Z pewnością, szczególnie w okresach wytężonych prac polowych, jak żniwa, czy wykopki wnioskodawczyni była zmuszona pomagać w pracach w gospodarstwie rolnym, jednakże odnośnie całego spornego okresu nie była to praca w takim natężeniu, by można było uznać jej wymiar przynajmniej 4 godziny dziennie” – wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24 września 2013 r. , III AUa 230/13 . [3]
3. Sąd zaliczył do stażu pracy okres nauki w szkole przysposobienia rolniczego
„Okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w czasie nauki w szkole przysposobienia rolniczego podlega zaliczeniu do wymaganego stażu pracy (art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), jeżeli wykonywanie tej pracy było warunkiem pobierania nauki, podlegającym weryfikacji przy przyjmowaniu do szkoły (art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania, Dz.U. Nr 32, poz. 160)”. Tak orzekł SN w wyrok SN z dnia 22 lipca 2009 r. w sprawie I UK 27/09.
Stan faktyczny:
Wnioskodawczyni pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców o powierzchni ponad 0.5 ha. W tym czasie podjęła naukę w Szkole Przysposobienia Rolniczego, którą ukończyła w 1970 roku. Nauka w szkole trwała przez trzy dni w tygodniu, po dwie godziny wieczorem od 18.00 do 20.00. Oznacza to, że organizacja nauki pozwalała wnioskodawczyni spełnić wymóg pracy w gospodarstwie rolnym w stosownym wymiarze czasu pracy.
Co istotne, jednym z warunków uczęszczania do tej szkoły była praca „w indywidualnym gospodarstwie rolnym własnym lub rodzinnym albo innym”. Organizacja nauki pozwalała wnioskodawczyni spełnić wymóg pracy w gospodarstwie rolnym w stosownym wymiarze czasu pracy.
Ważne!
Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 września 2004 r. III AUa 1326/03 wnioskodawca może udowodnić wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi fakt i czasokres wykonania pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, po ukończeniu przez niego 16. roku życia, a do sądu orzekającego należy ocena, czy okres tej pracy może być uwzględniony i potraktowany jako okres o jakim mowa w art. 10 ust. 1 pkt. 3) ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. nr 162, poz. 1118 ze zm.).
Udokumentowanie pracy w gospodarstwie rolnym
Dla wykazania tego, że ubezpieczony przed 1 stycznia 1983 roku pracował w gospodarstwie rolnym rodziców, należy przedstawić zaświadczenie z urzędu gminy na terenie której jest położone gospodarstwo. Z art. 218 Kodeksu Postępowania Administracyjnego wynika, że jest ono wydawane na wniosek osoby zainteresowanej na podstawie prowadzonej przez ten organ ewidencji lub rejestrów. Organ administracji publicznej, przed wydaniem zaświadczenia, może przeprowadzić w koniecznym zakresie postępowanie wyjaśniające. Wydanie zaświadczenia jest zwolnione z opłaty skarbowej.
Co istotne, organ administracyjny może wymagać od wnioskodawcy kserokopii wypisu z ewidencji gruntów, potwierdzającej fakt posiadania gospodarstwa przez jego rodziców.
W przypadku, gdy urząd gminy nie posiada odpowiedniej dokumentacji, wtedy zawiadamia o tym zainteresowanego. W takiej sytuacji okres pracy w gospodarstwie rolnym można udowodnić zeznaniami 2 świadków, którzy mieszkali w tym czasie w pobliżu gospodarstwa rolnego w którym zainteresowany pracował po ukończeniu 16. roku życia.
Podsumujmy …
Zgodnie z utrwaloną linią orzecznicza SN „(-) nauka w szkole średniej, w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania, odbywana w systemie dziennym uniemożliwia – co do zasady – możliwość podjęcia stałej pracy w gospodarstwie rolnym w rozmiarze pozwalającym na zaliczenie tej pracy do okresu zatrudnienia (zob. wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2008 r., II UK 61/08, LEX nr 741080 oraz z dnia 10 grudnia 2010 r„ II UK 259/10, LEX nr 989175), co nie oznacza, że nie może być wyjątków od tej zasady, uzasadnionych konkretnymi okolicznościami danej sprawy, z których wynika, że mimo takich uwarunkowań praca w gospodarstwie rolnym rodziców była świadczona stale i wymiarze 4 godzin dziennie. Stwierdzenie zaś rozmiaru takiej pracy w uzależnione jest od okoliczności faktycznych danego przypadku, a więc nie należy od sfery prawa, lecz faktów. (-) Dopiero prawidłowo przeprowadzone postępowanie dowodowe może stanowić podstawę ustaleń faktycznych sądu, przy jednoczesnej konieczności oceny materiału dowodowego pod kątem zgodności z logiką i doświadczeniem życiowym” – wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 11 października 2012 r, , III AUa 589/12. [5]
Podstawa prawna:
– art. 10 ust. 1 pkt 3 Ustawy z 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tekst jedn.: Dz.U. z 2016, poz. 887 )
Objaśnienie:
[1] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2014 r., III UK 180/13 http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/III%20UK%20180-13.pdf (dostęp w dniu 17 października 2017 r.)
[2] Wyrok Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 7 czerwca 2013 r., III U 433/13 – http://orzeczenia.ostroleka.so.gov.pl/content/$N/150525000001521_III_U_000433_2013_Uz_2013-06-07_001 (dostęp w dniu 17 października 2017 r.)
[3] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24 września 2013 r., III AUa 230/13, http://orzeczenia.bialystok.sa.gov.pl/content/$N/150500000001521_III_AUa_000230_2013_Uz_2013-09-24_001 (dostęp w dniu 17 października 2017 r.)
[4] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lipca 2009 r, I UK 27/09 http://sn.pl/Sites/orzecznictwo/Orzeczenia1/I%20UK%2027-09-1.pdf (dostęp w dniu 17 października 2017 r.)
[5] wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 października 2012 r., III AUa 589/12 http://orzeczenia.krakow.sa.gov.pl/content/$N/152000000001521_III_AUa_000589_2012_Uz_2012-10-11_001 (dostęp w dniu 17 października 2017 r.)
Stan prawny na 17 października 2017 roku
Wanda Książek – współpracownik Portalu
Jeżeli macie Państwo pytania, dotyczące treści powyższego artykułu zapraszamy do skorzystania z porad, naszej Kancelarii https://lexagit.pl/porady-prawne/ Kancelaria udzieli porady prawnej, sporządzi opinię prawną lub pismo w danej sprawie.
