Czym jest kara umowna i w jakich umowach znajduje zastosowanie?

Z karą umowną mamy do czynienia zwykle wtedy, kiedy zawierane są umowy długoterminowe, niosące wysokie ryzyko wystąpienia okoliczności wpływających na opóźnienia lub niewykonanie zapisów umowy. Wprowadzenie kary umownej zwykle chroni zlecającego, zamawiającego na wypadek sytuacji, gdyby druga strona opóźniała się z tego zrealizowaniem.

Co to jest kara umowna?

Kara umowna w uproszczeniu stanowi generalnie odszkodowanie na wypadek, gdyby wykonawca nie dostarczył, czy nie zrealizował tego, do czego się zobowiązał. Kara umowna od strony teoretycznej to instytucja, która pochodzi z prawa zobowiązań. Pamiętajmy, że generalna zasada prawa zobowiązań wskazuje, że w przypadku niewykonania zobowiązania przez dłużnika, będzie on odpowiedzialny za naprawienie szkody. Wysokość kary umownej może zostać uzależniona również od okoliczności wystąpienia szkody.

Kara umowna musi być przewidziana dla swojej skuteczności w umowie zawieranej przez strony. To znaczy, że jeśli w zapisach umowy jej nie wprowadzono, to brak podstaw do domagania się jej zapłaty.

Kara umowna w praktyce życia gospodarczego spełnia kilka funkcji:

• Funkcja zabezpieczająca – Dla wierzyciela jest ona zabezpieczeniem z tytułu niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania. Istnienie zapisu wprowadzającego karę umowną ułatwia dochodzenie odszkodowania, nie narażając wierzyciela na skomplikowany dowód wykazania poniesionej szkody przed sądem.
• Funkcja mobilizacyjna – Dłużnik w ten sposób jest zmuszony do starannego wykonania zobowiązania tak by nie narazić się na zapłatę kary.
• Funkcja finansowa i restrykcyjna – Kara jak sama nazwa wskazuje zmierza do nałożenia dolegliwości finansowej w postaci zapłaty sumy pieniężnej (karnej) za zaniechanie lub niezgodne z treścią umowy zachowanie dłużnika.

Kiedy stosuje się w umowach i w jaki sposób karę umowną?

Zastrzeżenie kary może być dwojakie. Po pierwsze, na wypadek nienależytego wypełnienie zobowiązania w jakikolwiek sposób, po drugie dla każdego przejawu nieprawidłowego wykonania zobowiązania – osobno i w różnej wysokości za każdy przypadek. Strony, decydując się na wprowadzenie kary umownej, są zobligowane do zawarcia stosownego zapisu:

– zawierającego określenie wprost wysokości kary umownej,

– jak i okoliczności, gdy wypłata kary umownej będzie wymagana.

Przykład:

Jan Z. przedsiębiorca prowadzący restaurację na krakowskim Kazimierzu, zleca naprawienie klimatyzacji w jego bistro w dniu 10.06.2018 r. Oczekuje, że przyjmująca zlecenie naprawy klimatyzacji spółka „Klimaxo” dokona naprawy do 15.06.2018 r. (Jan wtedy musi mieć lokal ze sprawnie działającą klimatyzacją, gdyż będzie odbywać się w nim ważna impreza zamknięta). Strony ustalają, że gdy w oznaczonym terminie nie dojdzie do naprawy klimatyzacji, to spółka „Klimaxo” wypłaci Janowi Z. karę umowną wysokości 6000 zł.

Wojciech L. prowadzący spółkę copywriter, zawiera umowę o dzieło z przekazaniem praw autorskich z redaktorem Gerardem D. Przedmiotem umowy jest napisanie trzech tekstów na bloga finansowego o kredytach walutowych do godziny 20.00 16.07.2017 r. Strony ustalają, że w przypadku oddania tekstów po ww. terminie, Gerard D. będzie zobligowany uiścić na rzecz Wojciecha L karę umowną                                            w równowartości 50 zł za każdy dzień opóźnienia w oddaniu zamówionych tekstów.

Jak przykładowo może brzmieć zapis w umowie o karze umownej?

Jest wiele sposobów ujęcia kary w umowie. Najczęściej spotykanymi są: zapis o zapłacie określonej kwoty lub sposób obliczenia kary przewidzianej przez kontrakt.

Przykład: W przypadku niedostarczenia dzieła w terminie do dnia 31 sierpnia 2017 r., wykonawca zobowiązuje się zapłacić zamawiającemu karę umowną wynoszącą 10 000 złotych.

Lub też:

Przykład: Gdy nastąpi opóźnienie w dostarczeniu materiału potrzebnego do realizacji dzieła, wykonawca zobowiązany jest do zapłacenia kary umownej w wysokości 0.5 procenta wartości zamówienia, za każdy dzień opóźnienia.

Kto i kiedy może domagać się wypłaty kary umownej? ​

W celu dochodzenia roszczenia o zapłatę kary umownej wierzyciel musi wykazać przed sądem istnienie postanowienia umownego, którego zapis ustanawia świadczenie i fakt niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. W doktrynie toczy się od lat spór czy zaliczać brak szkody po stronie zamawiającego (wierzyciela) do okoliczności które uchylają obowiązek zapłaty kary kontraktowej. Według dominującego poglądu można się domagać zapłaty mimo braku wystąpienia po jego stronie jakiejkolwiek szkody. Nie powstaje obowiązek zapłaty kary przez dłużnika, jeśli nie ponosi odpowiedzialności za nienależyte lub niewykonanie zobowiązania.

Przykład: Wiktor C. zamówił w spółce „Budos” dostarczenie na jego budowę (posesji nad rozlewiskiem) w terminie do 20.08.2017 r. cegły oraz materiałów budowlanych. W umowie Wiktor C. zastrzegł, że jeśli dostawa będzie zrealizowana z opóźnieniem, dla siebie karę umowną w wysokości 400 zł za każdy dzień opóźnienia w dostarczeniu materiałów na teren budowy. Spółka rozpoczęła w dniu 20.08.2017 r. realizację zamówienia, około godziny 16.00 jej samochód dostawczy z materiałami przyjechał do miejscowości, gdzie Wiktor C. buduje. Niestety, był to dzień, w którym wody na rozlewisku, gdzie Wiktor C. buduje dom, podniosły swój poziom, a jedyny most dojazdowy do miejsca budowy został zerwany. Pracownik spółki „Budos” nie mógł skutecznie dostarczyć w oznaczonym dniu towaru z uwagi na ww. okoliczność. Dopiero towar przywiózł ponownie w dniu 26.08.2017 r., gdy wody opadły, a most naprawiono. W takim przypadku spółka nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie w dostarczeniu skutecznie na teren budowy zamówionych materiałów, Wiktor C. nie może domagać się kary umownej od spółki. 

Wady i zalety stosowania kary umownej

Do niewątpliwych zalet kary umownej należy zaliczyć to, że:

• Chroni Klienta na wypadek opierzchałości w realizowaniu jego zamówienia, zlecenia,
• Motywuje wykonawcę zamówienia do postępowania zgodnie z ustalonym umownie terminem.

W ocenie jednak wielu, zwłaszcza wykonawców, kara umowna ma i wady:

• Naraża przedsiębiorców na wieloletnie procesy sądowe, gdy Klient niesłusznie próbuje uzyskać zapłatę kary umownej,
• Implikuje ryzyko, że część Klientów będzie niesłusznie występować o zapłatę kary umownej, chcąc wyłudzić dla siebie tej postaci korzyść finansową,
• Znacznie komplikuje relację między Klientem za wykonawcą zamówienia w przypadku nawet najdrobniejszych opóźnień w zrealizowaniu przedmiotu zamówienia,
• W wielu przypadkach trudne są do zweryfikowania okoliczności, racje stron, to, czy rzeczywiście dany wykonawca zlecenia sam i zależnie od siebie doprowadził do wystąpienia opóźnienia w wykonaniu tego, co mu zlecono do zrealizowania.

Joanna Jaskiernia – współpracownik Portalu