Prawo do corocznego, nieprzerwanego oraz płatnego urlopu wypoczynkowego jest jednym z podstawowych praw pracowniczych. Jest to prawo podmiotowe o charakterze osobistym co oznacza, że pracownik nie może się go zrzec.
Pracodawca jest zobligowany do udzielenia pracownikowi urlopu wypoczynkowego w tym roku kalendarzowym, w którym uzyskał on do niego prawo. Kodeks pracy w art. 163 stanowi, iż urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Planem urlopów nie obejmuje się tzw. urlopu na żądanie. Pracodawca może nie ustalać planu urlopów, jeżeli zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę. Dotyczy to także pracodawcy, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa. W takich przypadkach pracodawca ustala termin urlopu po porozumieniu z pracownikiem. Kodeks pracy zawiera również szczególne przepisy, które są wyjątkiem od zasady udzielania urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo (np. art. 164 k.p. dot. przesunięcia terminu urlopu na wniosek pracownika). Art. 168 k.p. wyjaśnia, iż urlopu niewykorzystanego w terminie ustalonym zgodnie z art. 163 należy pracownikowi udzielić najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego.
Warto zauważyć, iż tzw. urlopem zaległym jest urlop wypoczynkowy, który udzielany jest pracownikowi w późniejszym terminie aniżeli rok kalendarzowy, w którym pracownik nabył do niego prawo. W sytuacji, w której pracownik uchyla się od złożenia oświadczenia co do terminu wykorzystania zaległego urlopu, pracodawca może zobowiązać go do wskazania tego terminu w ustawowym okresie, tzn. w pierwszych trzech miesiącach roku kalendarzowego. W przypadku, gdy pracownik odmówi współpracy, pracodawca może nałożyć na niego stosowną karę porządkową, określoną w art. 108 k.p. Brak współdziałania pracownika można uznać, za naruszenie przez niego ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy.
Ponadto, w przedmiotowej materii wypowiedział się Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 2 września 2003 r. (I PK 403/02) orzekł: ‘’przepis art. 168 k.p. stanowi, że urlopu niewykorzystanego zgodnie z planem urlopów należy pracownikowi udzielić najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego. W takim przypadku pracodawca nie ma obowiązku uzgadniania z pracownikiem terminu wykorzystania urlopu, lecz musi udzielić mu urlopu w terminie określonym w powołanym przepisie. Udzielenie na podstawie art. 168 k.p. urlopu wypoczynkowego za poprzednie lata w pierwszym kwartale następnego roku nie wymaga zgody pracownika także wówczas, gdy w tym samym czasie biegnie okres wypowiedzenia umowy o pracę’’. Natomiast w wyroku z dnia 24 stycznia 2006 r. (I PK 124/05) Sąd Najwyższy dokonał wykładni art. 168 k.p. uznając, że pracodawca może wysłać pracownika na zaległy urlop, nawet gdy ten nie wyraża na to zgody.
Autor: Urszula Młynarczyk, radca prawny w kancelarii „Rachelski i Wspólnicy”
