Osoby zobowiązane alimentacyjnie, z reguły ojcowie, przekazując alimenty do rąk matek dzieci, wielokrotnie poddają w wątpliwość sposób wydatkowania przekazywanych środków pieniężnych. Zobowiązani alimentacyjnie często zarzucają wręcz matkom uprawnionych, iż alimenty wykorzystywane są na ich osobiste potrzeby, zamiast służyć dobru dzieci. Wyłania się zatem pytanie, czy istnieje możliwość skontrolowania przez zobowiązanych alimentacyjnie, na co przeznaczane są uiszczane przez nich środki.
Istota obowiązku alimentacyjnego
Stosownie do treści art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, obowiązek alimentacyjny obejmuje obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania.
Środki utrzymania obejmują zapewnienie uprawnionemu przede wszystkim mieszkania, ogrzewania, oświetlenia, wyżywienia, odzieży, a także opieki lekarskiej, lekarstw i pielęgnacji w chorobie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1975 r., sygn. akt: III CRN 55/75).
Rodzic zobowiązany alimentacyjnie względem swego dziecka powinien dostarczać mu to wszystko, co jest mu potrzebne do jego fizycznego i umysłowego rozwoju, a więc odpowiednie wykształcenie, przygotowanie do życia w społeczeństwie, możliwość rozwijania zainteresowań kulturalnych i uzdolnień (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 1969 r., sygn. akt: III CZP 129/68). Zgodnie bowiem z art. 96 in medio Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, rodzice obowiązani się troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz powinni przygotować je do pracy dla dobra społeczeństwa, odpowiednio do jego uzdolnień.
Alimenty nie tylko w pieniądzu
Świadczenia alimentacyjne mogą być spełniane nie tylko w pieniądzu, ale i w naturze. Ze względu jednak na poważne trudności w przymusowym wykonaniu świadczeń alimentacyjnych w naturze, regułą jest zasądzanie alimentów w odpowiednich kwotach pieniężnych (J. Ignatowicz, Postacie obowiązku alimentacyjnego [w:] Prace z prawa cywilnego, Warszawa 1985, s. 285).
Zakres obowiązku alimentacyjnego
Konkretny zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).
Poziom usprawiedliwionych potrzeb dziecka zależy od jego wieku i stanu zdrowia oraz od przeciętnego poziomu życia w jego środowisku oraz w całym społeczeństwie (T. Sokołowski, Prawo rodzinne, Poznań 2006, s. 166).
Zdolność zarobkowa rodzica zależy z kolei od czterech wskaźników: wykształcenia, wieku, stanu zdrowia oraz sytuacji na rynku pracy. Przy ocenie sytuacji majątkowej rodzica bierze się zaś pod uwagę jego majątek oraz dochody, jakie majątek ten może przynosić.
Gdy alimenty nie są wydatkowane na potrzeby dziecka
Rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie świadczeń alimentacyjnych ogranicza się do wskazania osoby uprawnionej do alimentów, osoby zobowiązanej do ich uiszczania oraz terminu i sposobu przekazywania świadczeń. Polskie prawo cywilne nie zawiera przy tym odrębnej instytucji przewidującej możliwość kontroli przekazywanych alimentów.
Jeżeli zobowiązany alimentacyjnie powziął przypuszczenie, iż świadczenia alimentacyjne nie są wykorzystywane zgodnie z ich przeznaczeniem, może na zasadzie art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wytoczyć powództwo o obniżenie świadczeń alimentacyjnych wypłacanych w pieniądzu, z jednoczesnym ustaleniem uiszczania części świadczeń w naturze.
Należy jednak przestrzec, iż świadczenia uiszczane w naturze powinny mieć charakter regularny, nie zaś sporadyczny, oraz powinny przejawiać istotną wartość, a nie stanowić jedynie cząstki świadczeń uiszczanych w pieniądzu. Zobowiązany alimentacyjnie powinien przy tym dysponować stosowanymi rachunkami, potwierdzającymi spełnienie poszczególnych świadczeń.
Brak zasadności dla wydania zarządzenia w przedmiocie ochrony majątku dziecka
Na zakończenie pragnę zauważyć, że nie zgadzam się z poglądem, według którego, w przypadku, gdy świadczenia alimentacyjne nie są wykorzystywane zgodnie z ich przeznaczeniem, zobowiązany alimentacyjnie może wystąpić do sądu z wnioskiem o wydanie przez sąd zarządzenia dla ochrony majątku dziecka.
Wprawdzie wedle art. 147 in principio Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli wymaga tego dobro dziecka pozostającego pod opieką, sąd opiekuńczy wydaje niezbędne zarządzenia dla ochrony jego osoby lub majątku. Przepis ten odnosi się jednak do postępowania w przedmiocie ustanowienia opieki. Omawiany przepis został ustanowiony ze względu na fakt, iż między chwilą wszczęcia postępowania o ustanowienie opieki i powołania opiekuna, a faktycznym objęciem przez niego obowiązków, może upłynąć pewien czas, podczas którego może zaistnieć potrzeba wydania stosownych zarządzeń.
Przepis ten nie może być więc w żadnym wypadku powoływany jako podstawa wniosku zobowiązanego alimentacyjnie rodzica o wydanie przez sąd zarządzenia chroniącego należne dziecku alimenty.
Podstawa prawna:
art. 96, art. 128, art. 135, art. 138 oraz art. 147 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r. Nr 9 poz. 59, ze zm.).
Autorzy:
Jan Jednoralski, radca prawny
Andrzej Jednoralski, aplikant radcowski
Kancelaria Radcy Prawnego „ART”
J A N J E D N O R A L S K I
