Co i kiedy chroni tajemnica lekarska?

Z wykonywaniem funkcji lekarza łączy się dostęp do informacji o stanie zdrowia pacjenta. Ujawnienie ich może doprowadzić do naruszenia prywatności pacjentów. Obowiązek zachowania tajemnicy wynika z przepisów prawa a także etyki zawodu lekarza. Przepisy regulujące zasady tajemnicy lekarskiej zawarte są w Ustawie z 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz. U z 2017 r. poz. 125). Fakt, że informacje o zdrowiu pacjenta są objęte szczególną tajemnicą, jest jak najbardziej zasadny, bez wątpienia to dane szczególne, poufne.

Czym jest tajemnica lekarska?

W myśl art. 40 Ustawy o zawodzie lekarza, medyk musi zachować w tajemnicy informacje otrzymane od pacjenta oraz inne na temat jego stanu zdrowia.

Sprowadza się to do zakazu ujawniania komukolwiek informacji o stanie zdrowia. Lekarz nie może udzielać danych medycznych rodzinie, przyjaciołom oraz personelowi medycznemu, który nie jest angażowany w pomoc medyczną.

Istotne jest, że w pewnych okolicznościach lekarz może te dane ujawniać, w szczególności gdy zezwoli na to sam pacjent, poprzez udzielenie dostępu do swojej dokumentacji medycznej.

Przestrzegania tajemnicy lekarskiej, jej dochowanie przez medyka to nie tylko „niemówienie informacji o stanie zdrowia pacjenta” to również podwyższona staranność w przechowywaniu, udostępnianiu dokumentacji lekarskiej danej osoby, by nie została udostępniona osobie niepożądanej.

Podmiot tajemnicy

Podmiotem zachowania tajemnicy jest każdy lekarz, także stomatolog. Wynika to z zapisów Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Obowiązek nałożony jest na wszystkich lekarzy, którzy wykonują zawód.

Istotne jest to, że tajemnica lekarska, podobnie jak inne tajemnice (np. tajemnica bankowa) nie wygasa wraz z upływem czasu. Tak więc jeśli lekarz przechodzi na emeryturę, czy decyduje się na zmianę wykonywanego zawodu, tajemnica lekarska nadal jest aktualna.

Przykładowo lekarz emeryt będzie miał obowiązek zachowania w tajemnicy informacji o stanie zdrowia pacjentów, do których miał dostęp, będąc aktywnym zawodowo w trakcie prowadzonej praktyki lekarskiej.

Przedmiot tajemnicy

Ważne jest, że nie każda informacja objęta jest tajemnicą. Jest nią taka która spełnia równocześnie dwa warunki: związana jest z pacjentem oraz uzyskano ją podczas wykonywania zawodu lekarskiego. Nie tylko dane o zdrowiu, ale również tyczące się życia prywatnego, majątku oraz inne objęte są tym obowiązkiem.

Równie ważne są okoliczności pozyskania takich informacji. Kiedy lekarz poza praktyką lekarską dowie się o chorobie pacjenta, nie ma obowiązku zatrzymania takiej informacji.

Dane medyczne są utrwalane i zapisywane na odpowiednich nośnikach, przedmiotem są również te nośniki zawierające wyniki badań, zaświadczenia, obrazy RTG, inne dokumenty medyczne. Lekarz nie dysponuje swobodnie takimi nośnikami.

Zakres tajemnicy lekarskiej oraz wyjątki od niej

Sposób zachowania tajemnicy został określony przez Ustawodawcę w sposób absolutny. Zakaz ujawniania przez lekarza informacji o pacjencie komukolwiek, gdziekolwiek, kiedykolwiek i do jakichkolwiek celów. Lekarz musi być świadomy charakteru absolutnego dochowania tajemnicy. Ustawa dopuszcza ujawnienie tajemnicy w trzech przypadkach.

Pierwszym z nich jest zgoda samego pacjenta, lub przedstawiciela ustawowego.

Drugi wyrażony jest w samej ustawie.

Trzeci to zgoda organu lub podmiotu uprawnionego.

Zgoda pacjenta

Pacjent sam o sobie decyduje, dlatego za jego zgodą może nastąpić ujawnienie wszelkich informacji dotyczących jego osoby. Zgoda pacjenta musi być oznajmiona świadomie i w swobodny, nieskrępowany sposób. Udziela się ją konkretnemu lekarzowi.

Lekarz musi poinformować pacjenta o negatywnych skutkach zwolnienia go z zachowania tajemnicy lekarskiej. Brak takiej informacji przekazanej od lekarza powoduje nieskuteczność zgody. Charakter zgody jest odwołalny, w każdym momencie może być cofnięta, w związku z czym lekarz traci uprawnienie do ujawniania informacji.

Forma zgody jest dowolna, ale dla celów dowodu, lekarz powinien posiadać pisemny dokument z podpisem pacjenta. Treściowo zgoda musi zawierać zakres zwolnienia od zachowania tajemnicy, co musi być jasno określone.

Przykład: Pacjent 84 letni Pan Jan D., nieposiadający bliskiej rodziny, udziela lekarzowi pełnomocnictwa na piśmie, by wszelakie informacje w sprawie jego stanu zdrowia przekazywał jego bliskiej znajomej, Pani Halinie Z.

Zgoda wynikająca wprost z ustawy

Lekarz może zdecydować się na ujawnienie informacji w tym przypadku mimo zakazu ze strony pacjenta. Artykuł 40 ustęp 2 Ustawy o zawodzie lekarza zawiera enumeratywne wyliczenie przypadków:

• Zachowanie tajemnicy sprawia niebezpieczeństwo dla samego pacjenta lub innych osób,
• Informacje o pacjencie muszą być przekazane innemu lekarzowi bądź osobom uprawnionym do leczenia pacjenta,
• Ujawnienie informacji jest niezbędne do rozwoju praktyki medycznej, oraz niezbędne dla celów nauki.

Przykład. Niepoczytalny pacjent odmawia zgody na wykonanie mu zabiegu. Niewykonanie zabiegu implikuje wysokie ryzyko, że pacjent umrze. Lekarz bez pełnomocnictwa, zgody, wzywa matkę pacjenta i przedstawia mu istotę sprawy, z uwagi na art. 40 ust. 2 Ustawy o zawodzie lekarza.

Zgodnie z artykułem 31 Ustawy o zawodzie lekarza lekarz może ujawnić ściśle określone informacje zdrowotne o pacjencie osobom :

• Przedstawicielowi ustawowemu osoby nie mającej lat 16,
• Przedstawicielom osoby nieprzytomnej, lub nie mającej świadomości,
• Przedstawicielom pacjentów powyżej 16 roku życia, w wyjątkowych sytuacjach, kiedy rokowania są złe i istnieje ryzyko śmierci .

Przykład. 14 letni chłopiec trafia do szpitala z silnie uszkodzoną wątrobą, na skutek intensywnego spożycia alkoholu i narkotyków. Chłopiec żąda, aby lekarz nie informował o tym fakcie jego rodziców. Lekarz jednak z uwagi na art. 31 Ustawy o zawodzie lekarza wzywa rodziców, przekazuje im szczegółowe informacje o stanie zdrowia syna.

Zgoda organu

Na ujawnienie tajemnicy lekarskiej zgodę może wyrazić także organ władzy publicznej. Art. 40 ust. 1 pkt. 2 Ustawy o zawodzie lekarz stanowi, że lekarz może ujawnić tajemnicę lekarską, jeśli badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych na podstawie odrębnych ustaw organów i instytucji. W takim przypadku lekarz jest zobowiązany do  poinformowania o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje.

Przykład. Organy ścigania zlecają lekarzowi ginekologowi dokonania zweryfikowania stanu zdrowia młodej kobiety (ofiary gwałtu). Kolejno lekarz na podstawie art. 40 ust 1 pkt 2 Ustawy o zawodzie lekarza przekazuje wyniki badania organom ścigania, co jest istotne dla prowadzonego w tej sprawie postępowania.

Odpowiedzialność prawna lekarza

Lekarz naruszając obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej, naraża się na poważne konsekwencje. Może ponieść odpowiedzialność:

• cywilną,
• karną,
• oraz zawodową – dyscyplinarną.

Odpowiedzialność karna tyczy się świadomego naruszenia tajemnicy. Artykuł 266 Kodeksu Karnego jasno mówi: „Kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

Przykład. Lekarz przekazał w trakcie spotkania towarzyskiego Halinie Z. szczegółowe informacje o stanie zdrowia jej byłego męża Waldemara. W sytuacji, gdy sąd zdecyduje orzec za taki przypadek złamania tajemnicy lekarskiej, najwyższą karę, lekarz zostanie skazany na karę pozbawienia wolności w wysokości 2 lat.

Odpowiedzialność cywilna to konieczność zapłaty odszkodowania za wyrządzoną krzywdę bądź szkodę.

Przykład. Poprzez złamanie tajemnicy lekarskiej (lekarz przedstawił informacje o chorobie nowotworowej) wspólnikom pacjenta, Ci zdecydowali już nadmiernie nie lokować dalej kapitału w spółkę. Z uwagi na to, pacjent – główny udziałowca spółki podnosi, że stracił do siebie zaufanie i wiarygodność jako stabilny partner biznesowy. Lekarz może być zobligowany do uiszczenia rekompensaty (odszkodowania) na rzecz pacjenta, w kwocie rekompensującej wyrządzoną mu poprzez to działanie szkodę.

Odpowiedzialność dyscyplinarna to nawet pozbawienie medyka prawa do wykonywania zawodu.

Przykład. Lekarz przekazywał do prywatnej firmy handlującej sprzętem rehabilitacyjnym, bazę danych pacjentów, zmagających się z poważnymi problemami kręgosłupowymi. Kolejno pacjenci byli nachodzeni przez przedstawicieli firmy, którzy znali ich historię choroby, i oferowali konkretny sprzęt. Po rozpoznaniu incydentu, Izba Lekarska zadecydowała o pozbawieniu lekarza prawa do dalszego wykonywania zawodu, kontaktu z pacjentami.

Podsumowując, instytucja tajemnicy lekarskiej została stworzona przez Ustawodawcę w celu polepszenia jakości funkcjonowania służby zdrowia i poszanowania prywatności pacjenta. Zdarzają się jednak przypadki, w których dobro pacjenta jest mniej ważne i dane medyczne muszą zostać ujawnione, jednak wszystkie sytuacje zostały opisane w Ustawie, co nie powinno prowadzić do daleko idących naruszeń jej zapisów. Są to szczególne przypadki, gdzie medyk nie musi posiadać pisemnego upoważnienia, a ujawnia osobie trzeciej informacje o stanie zdrowia chorego. Przedmiotowo te szczególne przypadki mają miejsce wtedy, gdy ujawnienie takich danych jest niezbędne dla ratowania życia pacjenta, prowadzenia przez organy ścigania postępowania z udziałem pacjenta, czy z uwagi na niesamodzielność (niski wiek) pacjenta.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia z dnia 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz. U z 2017 r. poz. 125)

Stan prawny na dzień 22 września 2017 r.

Joanna Jaskiernia – współpracownik Portalu