Prawo bankowe („p.b.”) uprawnia banki do wystawiania tzw. bankowych tytułów egzekucyjnych („BTE”). Wystawienie BTE jest sposobem na przyspieszenie i uproszczenie dochodzenia przez bank roszczeń względem swoich klientów. BTE są przy tym szeroko wykorzystywane w praktyce obrotu. Z uwagi na popularność usług bankowych w polskim społeczeństwie warto więc zapoznać się z konstrukcją i mechanizmem funkcjonowania BTE, a także powodami dla których wprowadzony został do polskiego prawa.
Zgodnie z art. 96 ust. 1 p.b., na podstawie ksiąg banków lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych banki mogą wystawiać BTE. Z przepisu wynika, że podstawą wystawienia BTE mogą być co do zasady wszystkie dokumenty bankowe (np. księgi rachunkowe) związane z dokonywaniem czynności bankowych. Listę czynności bankowych określa p.b.; wśród nich wymienić można m.in. udzielanie kredytów, wydawanie kart płatniczych, prowadzenie rachunku bankowego.
Artykuł 96 ust. 2 p.b. precyzuje elementy, jakie zawierać powinien BTE. Zgodnie
z nim, w BTE należy oznaczyć:
– bank, który go wystawił i na rzecz którego egzekucja ma być prowadzona;
– dłużnika zobowiązanego do zapłaty;
– wysokość zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności;
– datę wystawienia BTE;
– oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia;
– wzmiankę o wymagalności dochodzonego roszczenia.
Ponadto – jak w dalszej treści stanowi przepis – BTE należy opatrzyć pieczęcią banku wystawiającego BTE oraz podpisami osób uprawnionych do działania
w imieniu banku.
Możliwość wystawiania BTE skraca proces dochodzenia wierzytelności przez banki.
W przypadku braku tego uprawnienia banki byłyby zmuszone do wytaczania powództw przed sądem w celu dochodzenia roszczeń. Dopiero wyrok sądu stanowiłby tytuł egzekucyjny, który po opatrzeniu w klauzulę wykonalności, mógłby posłużyć do ściągnięcia od dłużnika kwoty zadłużenia. Tymczasem, możliwość wystawienia BTE eliminuje konieczność wytaczania powództwa. BTE zastępuje bowiem wyrok wydany przez sąd. Widać zatem, iż możliwość wystawiania BTE pozwala bankom uniknąć postępowania rozpoznawczego przed sądem, zmierzającego do zasądzenia kwoty zobowiązania od dłużnika. Zgodnie bowiem z art. 97 ust. 1 p.b., BTE może być podstawą egzekucji prowadzonej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego („k.p.c.”) po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności.
Prawo bankowe w art. 97 ust. 1 precyzuje warunki, którym odpowiadać musi klient banku, aby bank mógł prowadzić w stosunku do niego egzekucję na podstawie BTE. Przepis ten stanowi, iż BTE może być podstawą egzekucji prowadzonej według przepisów k.p.c. po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej i złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji oraz gdy roszczenie objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności bankowej lub jej zabezpieczenia.
Zgodnie z treścią art. 97 ust. 2 p.b. oświadczenie o poddaniu się egzekucji powinno określać kwotę zadłużenia, do której bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny, oraz termin, do którego bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności.
W związku z powyższym, składając pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji na podstawie BTE klient banku powinien liczyć się z tym, iż w razie rozpoczęcia dochodzenia przez bank wierzytelności przeciwko niemu, nie będzie on miał możliwości „przedstawienia swoich racji” przed sądem w ramach postępowania rozpoznawczego. Należy także liczyć się z faktem, iż p.b. umożliwia bankom sprawne dochodzenie wierzytelności; jest tak nie tylko ze względu na możliwość pominięcia postępowania rozpoznawczego przed sądem w przypadku wystawienia BTE, ale również dlatego, że – zgodnie z art. 97 ust. 3 p.b. – sąd rozpoznaje wniosek banku o nadanie BTE klauzuli wykonalności niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego złożenia.
Nie oznacza to jednak, że klient banku pozbawiony jest prawa do sądu w ramach postępowania rozpoczętego wystawieniem przez bank BTE. Trybunał Konstytucyjny zauważył bowiem, iż: „Nie może ulegać wątpliwości, że kwestionowane regulacje prawa bankowego dopuszczające możliwość wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego nie zamykają drogi do sądu, a więc do domagania się przez dłużnika banku rozpoznania merytorycznego sprawy. Nie ma potrzeby omawiania bliżej wskazywanych trafnie w pismach wszystkich uczestników postępowania odpowiednich instrumentów procesowych, które mogą być wykorzystane w omawianej sytuacji przez dłużnika (powództwo przeciwegzekucyjne – art. 840 k.p.c., powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego – art. 189 k.p.c.). Wskazane instrumenty procesowe stwarzają możliwość nie tylko zablokowania egzekucji toczącej się w oparciu o bankowy tytuł egzekucyjny, ale także w konsekwencji dopuszczają możliwość żądania rozstrzygnięcia sporu merytorycznie o prawo będące przedmiotem sporu.
Ostatecznie pozostaje także w dyspozycji dłużnika możliwość wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym w wypadku, gdyby okazało się, że egzekucja została przeprowadzona na podstawie bezprawnie wystawionego tytułu bankowego” (Wyrok TK z dnia 26 stycznia 2005 r., P 10/04).
Autor: Łukasz Obzejta, prawnik w Kancelarii STOPCZYK & MIKULSKI