W art. 444 Kodeksu postępowania cywilnego ustawodawca dopuszcza dochodzenie roszczeń alimentacyjnych od drugiego małżonka w przypadku orzeczenia rozwodu. Dochodzenie następuje przez zgłoszenie wniosku na rozprawie w obecności drugiego małżonka albo w piśmie procesowym, które należy doręczyć drugiemu małżonkowi.
W Tezie XII Uchwały z dnia 16 grudnia 1987 r. w sprawie III CZP 91/86 Sąd Najwyższy (SN) wskazał: „Obowiązek świadczeń alimentacyjnych między małżonkami po rozwodzie stanowi kontynuację obowiązku wzajemnej pomocy powstałego przez zawarcie związku małżeńskiego”, ponieważ „(…) nie dałoby się pogodzić z zasadami współżycia społecznego pozostawienie bez żadnego zabezpieczenia po rozwodzie małżonka potrzebującego pomocy, zwłaszcza tego, który nie dał powodu do rozwiązania małżeństwa, a który poświęcił wspólnocie rodzinnej wiele lat swego życia. (…)”.
Wniesienie powództwa
Podstawę orzeczenia alimentów po rozwodzie stanowi art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO).
Jedno z byłych małżonków może wnieść pozew o alimenty, jeżeli:
- sąd nie orzekł rozwodu z jego wyłącznej winy,
- sąd orzekł rozwód z winy obu stron lub rozwód nastąpił bez orzekania o winie,
- znajduje się w niedostatku (wyjątek stanowi orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy drugiego z małżonków, gdy w wyniku rozwodu pogorszyła się jego sytuacja materialna (art. 60 § 2 KRO).
W uzasadnieniu Uchwały SN z dnia 7 sierpnia 1974 r. w sprawie III CZP 46/74 czytamy: „(…) Granice obowiązku byłego małżonka dostarczania drugiemu byłemu małżonkowi środków utrzymania są (…) zakreślone nie tylko usprawiedliwionymi potrzebami jednego małżonka oraz możliwościami zarobkowymi i majątkowymi drugiego, ale także winą orzeczoną w wyroku rozwodowym (art. 60 KRO)”.
Niedostatek
W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym ustawodawca nie definiuje pojęcia „niedostatek”. Z pomocą przychodzi utrwalone orzecznictwo SN. W wyroku z dnia 19 maja 1975 r., w sprawie III CRN 55/75 SN uznał, że: „(…) Stan niedostatku zachodzi już wtedy, gdy uprawniony nie ma możliwości zarobkowych i majątkowych pozwalających na pełne zaspokojenie jego usprawiedliwionych potrzeb, a jeżeli uprawniony jest chory, to do potrzeb tych należą i lekarstwa”.
Zwykły obowiązek alimentacyjny
Zobaczmy przykład:
Sąd Okręgowy orzekł rozwód małżonków X bez orzekania o winie. W czasie trwania małżeństwa żona pracowała na pół etatu. Po rozwodzie były małżonek wyprowadził się z domu. Obecnie była żona znajduje się w niedostatku, ponieważ brakuje jej pieniędzy na uregulowanie opłat, a na życie też niewiele ich pozostaje. W takiej sytuacji może wnieść powództwo o alimenty dla siebie.
Obowiązek alimentacyjny wygasa:
- gdy małżonek uprawniony do alimentów zawrze nowy związek małżeński.
- z chwilą śmierci jednego z małżonków.
Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 60 § 3 KRO, gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu. W drodze wyjątku, sąd na żądanie uprawionego do alimentów może przedłużyć obowiązek alimentacyjny, jeżeli zostanie wniesiony w tej sprawie pozew (Uchwała SN z dnia 28 lutego 1970 r. w sprawie III CZP 109/69). „Przedłużenie 5-letniego terminu przewidzianego w art. 60 § 3 k.r.i.op. może nastąpić tylko wtedy, gdy wyjątkowe okoliczności, wymienione w tym przepisie, powstały przed upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu”. Taki jest pogląd SN wyrażony w wyroku z dnia 28 stycznia 1999 r. w sprawie III CKN 1041/98.
Rozszerzony obowiązek alimentacyjny
Rozszerzony obowiązek alimentacyjny ma miejsce wówczas, gdy rozwód został orzeczony:
- z wyłącznej winy jednego z małżonków,
- z winy obojga małżonków.
Alimentacja jest wtedy bezterminowa. Co istotne, jeżeli nastąpi zmiana sytuacji finansowej jednego albo obojga byłych małżonków, wówczas sąd może obniżyć zasądzone alimenty albo w drodze wyjątku zwolnić stronę z obowiązku ich płacenia.
Ważne!
Małżonek, którego sąd uznał winnym rozkładu pożycia nie może występować o alimenty dla siebie.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Bezterminowy obowiązek alimentacyjny potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia z dnia 11 kwietnia 2006 r. w sprawie o sygn. SK 57/04 (Dz.U. 2006. 64. 457): „Art. 60 § 3 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) w zakresie, w jakim stanowi, że wynikający z art. 60 § 1 tego kodeksu obowiązek dostarczania przez rozwiedzionego małżonka, który został uznany za winnego rozkładu pożycia, środków utrzymania drugiemu rozwiedzionemu małżonkowi, nie wygasa wskutek upływu czasu (…)”.
W jego uzasadnieniu Trybunał podaje:
„(…) Ponadto pewne trudności w określeniu przedmiotu sprawy wiążą się także z tym, że regulacja kwestionowana w skardze konstytucyjnej nie została wyrażona expressis verbis w art. 60 § 3 k.r.o., ale wynika z jego interpretacji a contrario. Jeżeli bowiem ustawodawca oznaczył zakres czasowy obowiązku alimentacyjnego rozwiedzionego małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, ale nie wspomniał o analogicznym ograniczeniu w przypadku małżonka winnego rozkładu pożycia, to należy przyjąć, iż takiego ograniczenia nie ma”.
Podstawa prawna:
– art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
Stan prawny na 14 kwietnia 2017 roku
Wanda Książek – współpracownik Portalu
