Akcje aportowe – ograniczenia zbywalności wynikające z Kodeksu spółek handlowych

Przepisy Kodeksu spółek handlowych przewidują, że akcje nowej emisji wydawane przez spółkę akcyjną w związku z utworzeniem lub podwyższeniem jej kapitału zakładowego – mogą być pokryte bądź to wkładem pieniężnym, bądź też wkładem niepieniężnym.

W tym drugim przypadku przedmiot wkładu musi posiadać tzw. zdolność aportową. Biorąc pod uwagę poglądy orzecznictwa uznaje się, że generalnie zdolność aportowa może być przypisana tym składnikom majątkowym, które są dopuszczone do obrotu prawnego, dalej musi istnieć jakakolwiek możliwość ustalenia wartości ekonomicznej wkładu, przedmiot wkładu musi nadto posiadać zdolność bilansową, czyli możliwość zapisania go po stronie aktywów bilansowych spółki, oraz musi być zbywalny, czyli musi dać się wydzielić z majątku wspólnika tak aby można go było wnieść do majątku danej spółki akcyjnej na pokrycie akcji nowej emisji.

Doktryna prawa oraz orzecznictwo przyjęły, że przedmiot aportu stanowić mogą w szczególności rzeczy ruchome, nieruchomości, akcje albo udziały w innej spółce, wierzytelności czy też nawet przysługujące najemcy prawo najmu lokalu użytkowego.

Natomiast zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2001 r. (III CZP 44/00) niedopuszczalne jest wniesienie przez spółdzielnię do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wkładu niepieniężnego w postaci jej przedsiębiorstwa (art. 551 k.c.), jeśli wyłącza to prowadzenie przez spółdzielnię statutowej działalności gospodarczej. Dalej np. w uchwale z dnia 27 marca 2001 r. (III CZP 3/01) Sąd Najwyższy sformułował tezę, że uprawnienie do otrzymania rekompensaty za mienie nieruchome pozostawione poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej nie może stanowić wkładu niepieniężnego (aportu) dla nabycia akcji w spółce akcyjnej.

W konsekwencji takich poglądów doktryny oraz orzecznictwa pokrycie akcji w spółce akcyjnej szczególnym typem wkładu winno wymagać gruntownej analizy pod kątem spełniania przez wkład opisanych powyżej kryteriów zdolności aportowej. Przepis art. 14 § 1 K.s.h. precyzuje przy tym , że „Przedmiotem wkładu do spółki kapitałowej nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług”. Z przepisu tego zatem jasno wynika, że np. świadczenie pracy nie może stanowić aportu do spółki akcyjnej, inaczej aniżeli w przypadku pokrycia udziału wspólnika w spółce osobowej.

Zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 336 § 1 k.s.h. „Akcje obejmowane w zamian za wkłady niepieniężne powinny pozostać imiennymi do dnia zatwierdzenia przez najbliższe zwyczajne walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za rok obrotowy, w którym nastąpiło pokrycie tych akcji, i w ciągu tego okresu nie mogą być zbyte ani zastawione”. Dalej § 2 w/w przepisu art. 336 K.s.h. wskazuje, że „Akcje te w okresie, o którym mowa w § 1, powinny być zatrzymane w spółce na zabezpieczenie roszczeń o odszkodowanie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań do wniesienia wkładów niepieniężnych. Roszczeniom tym służy pierwszeństwo zaspokojenia przed innymi wierzytelnościami nieuprzywilejowanymi”. Przepis ten w trosce o spółkę do której wkład taki został wniesiony decyduje zatem o niemożności zbycia lub zastawienia akcji imiennych pokrytych w ten sposób przez akcjonariusza, do czasu zatwierdzenia sprawozdania finansowego za rok w którym akcje te zostały pokryte, a zatem za rok w którym przedmiot wkładu niepieniężnego został w całości przeniesiony na spółkę. Z mocy wyraźnej regulacji art. 336 § 3 K.s.h. przepisów powyższych nie stosuje się „do akcji obejmowanych w razie podwyższenia kapitału, które w związku z ubieganiem się spółki o ich dopuszczenie do obrotu na rynku regulowanym podlegają dematerializacji zgodnie z przepisami o obrocie instrumentami finansowymi, oraz akcji wydawanych w przypadku łączenia, podziału i przekształcania spółek„.

Czasami ograniczeniem w zakresie zbywalności akcji aportowych można sterować np. poprzez odmienne od typowego ustalenie roku obrotowego – także przy uwzględnieniu przepisów Ustawy o rachunkowości. Możliwe jest bowiem w tym zakresie określenie go inaczej niż zwykle – na okres krótszy niż 12 kolejnych miesięcy, co stworzy warunki do ich wcześniejszego zbycia (w formie sprzedaży, kolejnego aportu czy też ewentualnie sprzedaży) – na rzecz podmiotów trzecich. Konieczne jest w tym względzie uwzględnienie art. 3 ust. 1 pkt. 9) Ustawy o rachunkowości wskazującego na definicję „roku obrotowego”.

WW.